ԻՆՔՆԱԽԱԲԷՈՒԹԻՒՆԸ ՓՐԿՈՒԹԻՒՆ ՉԷ

Image may be NSFW.
Clik here to view. ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ “ԴՐՕՇԱԿ“Ի

Ապրիլ 18, 2013

Փետր­ուա­րի 18-ից յե­տոյ, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թիւնը, ֆութ­պո­լա­յին լե­զուով ասած, խա­ղում էր ժա­մա­նա­կի վրայ: Նա կար­ծես համ­բե­րա­տա­րօ­րէն սպա­սում է, թէ երբ կը մա­րեն յե­տընտ­րա­կան յու­զում­նե­րը եւ այս մէկ փոր­ձու­թիւնն էլ հնա­րա­ւոր կը դառ­նայ հա­մա­րել յաղ­թա­հար­ուած:

Նա­խա­գա­հա­կան երդմ­նա­կա­լու­թիւնը կար­ծես որո­շա­կի սահ­մա­նա­գիծ էր, որից յե­տոյ բո­լո­րի հա­մար պարզ պէտք է դառ­նար, որ հրա­պա­րա­կա­յին կրքերն այ­լեւս ան­ցած փուլ են, եւ նա­խա­գա­հա­կան երկ­րորդ շրջանն իր ան­կա­սե­լի ըն­թաց­քի մէջ է այ­լեւս: Այն­ուա­մե­նայ­նիւ իշ­խա­նու­թիւնը, առն­ուազն ար­տա­քուստ, դեռ պէտք է պահ­պա­նի որո­շա­կի զգու­շա­ւո­րու­թիւն մին­չեւ Երե­ւա­նի աւա­գա­նու ընտ­րու­թիւն­նե­րի աւար­տը: Դժուար է կան­խա­տե­սել, թէ նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րից յե­տոյ ստեղծ­ուած յու­զու­մի ալի­քը, ան­թեղ­ուած կրա­կի պէս, ինչ­պի­սի ազ­դե­ցու­թիւն կը կրի նոր քա­մի­նե­րից: Ի հար­կէ իշ­խա­նու­թիւնը այս ըն­թաց­քում սպա­սում էր ոչ ձեռ­նա­ծալ: Նախ տպա­ւո­րու­թիւն ստեղծ­ուեց, թէ վեր­ջինս պատ­րաս­տա­կամ է ընդ­դի­մու­թեան հետ կա­յաց­նե­լու փոխ­զի­ջու­մա­յին բնոյ­թի հա­մա­ձայ­նու­թիւն­ներ: Ըն­թաց­քում պարզ դար­ձաւ, որ նոյն իշ­խա­նու­թիւնը պատ­րաստ չէ ոչ միայն սկզբուն­քա­յին, ար­մա­տա­կան փո­փո­խու­թիւն­նե­րի, այ­լեւ նրա առա­ջարկ­նե­րի մէջ զգաց­ւում էր ժա­մա­նա­կա­ւոր տպա­ւո­րու­թիւն ստեղ­ծե­լու, այս­պէս ասած մո­լո­րեց­նե­լու, մի­տու­մը:

Հա­ւատ չէր ներշն­չում, այս­պէս կոչ­ուած, երկ­խօ­սե­լու պատ­րաս­տա­կա­մու­թիւնը: Եւ այժմ երբ սկիզբ է առել ար­դէն Երե­ւա­նի աւա­գա­նու հա­մար ընտ­րա­պայ­քա­րը, կա­մաց-կա­մաց ի յայտ են գա­լիս նոյն անօ­րի­նա­կան տեխ­նո­լոգ­ի­ա­նե­րը, առանց որոնց դժուար է պատ­կե­րաց­նել, թէ ղե­կա­վա­րող այս ու­ժը եր­բե­ւէ կը մաս­նակ­ցի ընտ­րա­կան մրցակ­ցու­թեան: Միւս կող­մից գնա­լով մա­րում են այն թոյլ սպա­սե­լիք­նե­րը, թէ ի վեր­ջոյ իշ­խա­նու­թիւնը կ՛ըմբռ­նի նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րի ժա­մա­նակ տե­ղի ու­նե­ցա­ծի ար­մա­տա­կան պատ­ճառ­նե­րը եւ կը դի­մի, եթէ ոչ հիմ­նա­կան, ապա գո­նէ շօ­շա­փե­լի փո­փո­խու­թիւն­նե­րի:

Միւս կող­մից, զու­գա­հե­ռա­բար, ամե­նօր­եայ իր ան­դուլ գոր­ծին է կենտ­րո­նաց­ուած քա­րոզ­չա­մե­քե­նան:
Կրկին ան­գամ, փաստ­ւում է, որ քսան տա­րուց աւե­լի այս երկ­րին պա­տու­հա­սած իշ­խա­նա­կան հա­մա­կար­գի ժա­ռան­գա­կա­նու­թեան պոր­տա­լա­րը չի կտրւում եւ գոր­ծե­լա­կերպն էլ չի փոխ­ւում: Մե­զա­նում յա­նուն իշ­խա­նու­թեան կռիւը, ոմանց հա­մար, ըն­դու­նել է ինք­նան­պա­տակ բնոյթ եւ կար­ծես գլադ­ի­ա­տո­րա­կան (gladiator-Խմբ.) այդ հրա­պա­րա­կից դուրս ոչ ոք ու ոչ մի խնդիր գո­յու­թիւն չու­նի:

Իշ­խա­նու­թեա­նը սպառ­նա­ցող հին հիւան­դու­թիւն է իրա­կա­նու­թեան զգա­ցո­ղու­թեան կո­րուս­տը: Մա­նա­ւանդ երբ այդ իշ­խա­նու­թիւնն ու­նե­նում է աւ­տո­րի­տար (հե­ղի­նա­կա­պե­տա­կան) բնոյթ: Իշ­խա­նու­թիւն, որ շրջա­պատ­ուած է լի­նում պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան զգա­ցու­մից զուրկ, իշ­խա­նու­թիւնը որ­պէս պիզ­նես ըն­կա­լող, ան­մա­քուր մարդ­կան­ցով: Շրջա­պատ­ւում է քծնող­նե­րով, որոնք շէ­ֆի ետե­ւից ըն­կած գո­վեր­գում են նրա իմաս­տուն ու ազ­գափր­կիչ գոր­ծու­նէ­ու­թիւնը:

Շա­տերն այդ փոր­ձու­թեա­նը չեն դի­մա­նում եւ իրենք իրենց հա­մո­զում են, թէ օրի­նակ այն վե­րա­բեր­մուն­քը, որ ար­տա­յայտ­ւում է ընտ­րու­թիւն­նե­րի ար­դիւն­քում ու յե­տընտ­րա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րում թե­լադր­ուած է իշ­խա­նու­թեան հա­մար մղուող, նոյն ինք­նան­պա­տակ մրցա­պայ­քա­րի տրա­մա­բա­նու­թեամբ: Այլ դրդա­պատ­ճառ­ներ չկան եւ հե­տե­ւա­բար հեր­թա­կան ան­գամ գերխն­դի­րը մնում է յե­տընտ­րա­կան սրա­ցում­նե­րը ինչ որ կերպ յաղ­թա­հա­րե­լը:

Դե­ռեւս նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րա­պայ­քա­րի շրջա­նում ակն­յայտ էր, որ այ­լեւս դժգո­հու­թեան բա­ժա­կը լցուած է եւ դուրս է թափ­ւում: Սա սկսել էր նեար­դայ­նաց­նել թեկ­նա­ծու նա­խա­գա­հին, ին­չը նա յա­ճախ չէր կա­րո­ղա­նում թաքց­նել: Ի վեր­ջոյ ընտ­րու­թեան իրա­կան պատ­կե­րը, ինչ­պէս եւ յե­տընտ­րա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րը ակն­յայտ վկա­յու­թիւն­ներն էին թէ, ինչ­պէս է այ­լեւս հա­տել մարդ­կանց համ­բե­րու­թիւնն էլ, դի­մա­նա­լու ուժն ու ցան­կու­թիւնն էլ: Այս ու այն ճամ­բա­րից հնչող մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րը, թէ Րաֆ­ֆի Յով­հան­նէս­եա­նի քուէ­նե­րի մի մա­սը իրե­նը չէ­ին, եւս մէկ ան­գամ փաս­տում է հէնց վերն աս­ուա­ծը: Ընտ­րո­ղի հա­մար հիմ­նա­կան խնդի­րը իշ­խա­նա­փո­խու­թեան հարցն էր: Հե­տե­ւա­բար գլխա­ւոր հե­տե­ւու­թիւնը, որ պէտք է անի այս ամէ­նից օր­ուայ իշ­խա­նու­թիւնը այն է, որ ժա­մա­նա­կը շրջա­դարձ է կա­տա­րել եւ նախ­կին իներց­իա­յով գա­լիք հինգ ու յե­տա­գայ տա­րի­նե­րը քարշ տալն անհ­նար է:

Պէտք է ըմբռ­նել, որ մեր եր­կի­րը վա­ղուց ձեր­բա­զատ­ուել է “Եր­կա­թեայ վա­րա­գոյր­ներ“ից ու գնա­լով աւե­լի է են­թա­կայ քա­ղա­քակր­թու­թեան կա­նոն­նե­րին: Այ­սօր ոչ միայն ան­կա­խու­թեան սե­րուն­դը չի կա­րող հա­մա­կերպ­ուել առ­կայ հա­մա­կար­գի գո­յու­թեան հետ, այ­լեւ հա­սա­րա­կու­թեան բա­ցար­ձակ մե­ծա­մաս­նու­թիւնը:

Այն պա­րա­գա­յում, երբ նոյն իշ­խա­նու­թիւնը` կեն­սա­կան պա­հանջ է հա­մա­րում այլ պե­տու­թիւն­նե­րի հետ բազ­մա­կող­մա­նի կա­պե­րի ու ին­տեգ­րաց­իա­յի զար­գա­ցու­մը, անհ­նար է, ընդ­հա­նուր գոր­ծըն­թա­ցի մէջ մտնել, լի­նե­լով բո­լո­րո­վին այլ խա­ղի կա­նոն­նե­րով խա­ղա­ցող: Հին յոյ­ներն ասում էին, որ ամե­նադժ­ուար յաղ­թա­նա­կը սե­փա­կան ան­ձի դէմ տա­րած յաղ­թա­նակն է: Պէտք չէ փրկու­թիւն որո­նել ինք­նա­խա­բէ­ու­թեան մէջ եւ կա­մա­յա­կան մեկ­նա­բա­նու­թիւն­ներ տալ զանգ­ուա­ծա­յին դժգո­հու­թիւն­նե­րին: Հարկ է մտա­ծել. իսկ կա­րո՞ղ է օրի­նակ այս իրա­կա­նու­թիւ­նից գոհ լի­նել գիւ­ղա­ցիու­թիւնը, որը չձա­խող­ուե­լու վա­խից չի մշա­կում հո­ղե­րի քա­ռա­սուն տո­կո­սը, եւ ըն­տա­նի­քը թո­ղած, բան­կե­րի տո­կոս­նե­րը վզից կախ, փրկու­թիւն է որո­նում պանդխ­տու­թեան մէջ: Կա­րո՞ղ է այս իրա­կա­նու­թիւ­նից գոհ լի­նել հան­րա­յին ծա­ռա­յող­նե­րի ստուար բա­նա­կը, որի աշ­խա­տա­վար­ձով կա­րե­լի է վճա­րել կո­մու­նալ վար­ձե­րը (ջուր, ելեկտ­րա­կա­նու­թիւն, աղբ-Խմբ.) եւ թե­րեւս միայն հաց գնել:

Կա­րո՞ղ է գոհ լի­նել գի­տու­թեան ու մշա­կոյ­թի գոր­ծի­չը գո­յա­տե­ւե­լով հա­րիւր տո­լա­րին հա­մար­ժէք կամ այն քիչ գե­րա­զան­ցող աշ­խա­տա­վար­ձով: Կա­րո՞ղ է գոհ լի­նել մանր մի­ջին ու մեծ պիզ­նե­սի ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը, երբ տե­ղի է ու­նե­նում ողջ տնտե­սու­թեան կենտ­րո­նա­ցում մի քա­նի օլի­գարխ­ի­ա­կան կլան­նե­րի ձեռ­քում, երբ նա չի կա­րո­ղա­նում իր խնդիր­նե­րը լու­ծել օրի­նա­կա­նօ­րէն` եկա­մուտ­նե­րի հա­մե­մատ` տրա­մա­բա­նա­կան հար­կում­նե­րի սահ­ման­նե­րում: Վեր­ջա­պէս կա­րո՞ղ է գոհ լի­նել նոյն օլի­գար­խը, որը պա­տե­պատ է զարկ­ւում ֆի­նան­սա-տնտե­սա­կան ստուե­րա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րի ձեռ­քից, պար­տա­ւոր է մշտա­պէս “մուծ­ուել“ այս կամ այն “կա­րե­ւոր“ գոր­ծի հա­մար եւ գու­մա­րած դրան ծա­ռա­յել որ­պէս քա­ղա­քա­կան գոր­ծիք: Չէ որ հիմ­նա­կա­նում նրա ու­սե­րին է ընտ­րու­թիւն­նե­րի ար­դիւնքն ապա­հո­վե­լու բե­ռը:

Նա­խա­գա­հա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րի անակն­կալ ար­դիւն­քի մէջ ակն­յայ­տօ­րէն ար­տա­յայտ­ուած էր առ­կայ վի­ճա­կից հա­մընդ­հա­նուր դժգո­հու­թիւնը: Այս պայ­ման­նե­րում նոր խոս­տում­նե­րը եւ վի­ճա­կագ­րա­կան թուե­րը այ­լեւս ցան­կա­լի ազ­դե­ցու­թիւն չեն գոր­ծում, քա­նի որ ան­ցած հինգ տա­րի­նե­րին դրան­ցից եղել են ինչ­քան ասես, բայց առա­ջըն­թա­ցի փո­խա­րէն ար­ձա­նագր­ուել է սո­ղա­ցող նա­հանջ: Իւ­րա­քան­չիւր տար­ուայ վեր­ջին, կա­ռա­վա­րու­թիւնը ներ­կա­յաց­րել է, թէ նա­խոր­դից լաւ պիւտճէ է առա­ջար­կում, իսկ յա­ջորդ պիւ­տճէն առա­ւել լաւն է լի­նե­լու: Հինգ տար­ուայ ար­դիւն­քում “լաւ“ եղաւ միայն նոյն կա­ռա­վա­րու­թեան եւ յայտ­նի խա­ւե­րի հա­մար: Ամէն տա­րի հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գա­հը մի քա­նի ան­գամ ծրագ­րա­յին բնոյ­թի ելոյթ­ներ է ու­նե­ցել` անդ­րա­դառ­նա­լով, թէ տնտե­սա­կան խնդիր­նե­րին, թէ կո­ռուպց­իա­յին, ամե­նա­թո­ղու­թեա­նը, բա­րո­յա­կան մթնո­լոր­տին եւ հա­սա­րա­կա­կան հնչե­ղու­թեան այլ հար­ցե­րի: Ամէն մի նման ելոյ­թի տակ երե­ւի կը ստո­րագ­րէր Հա­յաս­տա­նի իւ­րա­քան­չիւր քա­ղա­քա­ցի, բայց օրերն անց­նում էին եւ ցան­կու­թիւն­ներն ու խոս­տում­ներն այդ­պէս էլ միս ու արիւն չէ­ին ստա­նում: Ու­րեմն ին­չու զար­մա­նալ, եթէ մար­դիկ այ­լեւս վե­րե­ւից թա­փուող նոր խոս­տում­նե­րին չեն հա­ւա­տում: Հա­ւա­տալ կա­րե­լի է, եթէ դրա հա­մար կան որո­շա­կի հիմ­քեր: Եւ հա­կա­ռա­կը, երբ իշ­խա­նա­կան-օլի­գար­խիկ հա­մա­կար­գը մնում է ան­սա­սան, երբ նոր օրէնք­նե­րը չեն ծնւում իրա­ւա­կան առ­կայ հա­մա­կար­գը բա­րե­փո­խե­լու նպա­տա­կադր­մամբ, երբ դրսե­ւոր­ւում է նա­խընտ­րա­կան նոյն ձե­ռա­գի­րը` ով հա­ւա­տայ եւ ին­չո՞ւ հա­ւա­տայ:

Ամե­նա­բա­րե­կե­ցիկ երկ­րում ան­գամ դժուար է պատ­կե­րաց­նել այս­քան ինք­նա­հա­ւան ու ինք­նա­գոհ կա­ռա­վա­րող­ներ, որոնց խնդի­րը կար­ծես ամէն մի­ջո­ցով օլի­գարխ­նե­րին, պաշ­տօն­եա­նե­րին ու արա­տա­ւոր­ուած հա­մա­կար­գը ժո­ղովր­դից պաշտ­պա­նելն է:

21րդ դա­րի հա­յը այ­լեւս չի ցան­կա­նում այս­պէս գո­յա­տե­ւել իր երկ­րում, երբ հայ­րե­նի­քից դուրս, ցան­կա­ցած վայ­րում իր հայ­րե­նա­կի­ցը կա­րո­ղա­նում է շատ աւե­լի հան­գիստ, կարգ ու կա­նո­նի եւ նիւ­թա­կան յար­մա­րա­ւէ­տու­թեան պայ­ման­ներ ապա­հո­վել իր հա­մար:
Ու­րեմն եւ իրա­կա­նում ինչ է առա­ջար­կում իշ­խա­նու­թիւնը ժո­ղովր­դին` թող­նել փախ­չել երկ­րից, թէ՞ ապ­րել թի­կունք-թի­կուն­քի, չհան­դուր­ժե­լով մէկ-մէ­կու տե­սա­կէտն էլ, գո­յու­թիւնն էլ:

Քա­ղա­քա­կան-տնտե­սա­կան հան­գա­մանք­նե­րի կող­քին որո­շիչ գոր­ծօն է նա­եւ խնդրի բա­րո­յա­կան կող­մը:

Խօ­սենք օրի­նակ­նե­րով:

Բո­լոր բա­նա­կան մար­դիկ հաս­կա­նում էին, որ Խորհր­դա­յին Միու­թիւնը հա­կա­մարդ­կա­յին չա­րիք է, բայց երբ հրա­պա­րա­կա­յին կեր­պով մեր­կաց­ուեց վեր­ջի­նիս էու­թիւնը, հաս­կա­նա­լի դար­ձաւ, որ այ­լեւս հին ձե­ւով շա­րու­նա­կել հնա­րա­ւոր չէ: Դժուար էր սկզբում հա­ւա­տալ, թէ կայս­րու­թիւնը կը փլուզ­ուի, մի­ա­ժա­մա­նակ ան­հա­ւա­տա­լի էր, թէ ինչ որ բան չի փոխ­ուե­լու:

Հինգ վեց տա­րի հան­դուր­ժե­լուց յե­տոյ 1996 թուա­կա­նին Հա­յաս­տա­նի ընտ­րող­նե­րի բա­ցար­ձակ մե­ծա­մաս­նու­թիւնը դէմ քու­է­ար­կեց Լե­ւոն Տէր Պետ­րոս­եա­նին: “Մեր դէմ խաղ չկայ“ի սկզբուն­քով առաջ­նոր­դուող իշ­խա­նու­թիւնը հա­կա­ռակ ձե­ւով ներ­կա­յաց­րեց ընտ­րու­թեան ար­դիւնք­նե­րը: Դրան հե­տե­ւած ժո­ղովր­դա­կան ընդվ­զու­մը հնա­րա­ւոր եղաւ զսպել պե­տու­թեան ճնշիչ մե­քե­նա­յի մի­ջո­ցով, բայց իշ­խա­նու­թիւնը հաս­կա­ցաւ, որ ինքն այ­լեւս ժո­ղովր­դի հա­մար անըն­դու­նե­լի է: Լե­ւոն Տէր Պետ­րոս­եա­նը կո­րաւ տե­սա­դաշ­տից, իսկ եր­կու տա­րի անց, պա­տեհ առի­թից օգտ­ուե­լով` հե­ռա­ցաւ:

Մեր երկ­րում այ­սօր ոչ ոք չի հա­ւա­տում, թէ նա­խորդ ու նա­խոր­դող ընտ­րու­թիւն­նե­րը չեն կեղծ­ուել եւ այդ­պի­սի փորձ չի ար­ուե­լու գա­լիք ընտ­րու­թիւն­նե­րի ժա­մա­նակ: Հե­տե­ւա­բար ինչ ճար­տար հռե­տոր էլ փոր­ձի առա­ւօ­տից գի­շեր հա­կա­ռա­կը հա­մո­զել, աւե­լի եւս խո­րաց­նե­լու է հա­ւա­տի կո­րուս­տը:

Ի՞նչ է լի­նե­լու շա­րու­նա­կու­թիւնը:

Են­թադ­րենք ան­ցան­կա­լին: Այն որ իշ­խա­նու­թեան տղա­յա­կան յա­մա­ռու­թիւնը եւս մէկ ան­գամ կը կոտ­րի մարդ­կանց հա­ւա­տը եւ Փետր­ուա­րից սկիզբ առած յու­զում­նե­րը վերջ­նա­կա­նա­պէս կը մա­րեն: Հնա­րա­ւոր կը դառ­նայ “Հօ­րով-մօ­րով անել“ եւս մէկ ընտ­րու­թիւն: Կը վե­րա­նա՞ն խնդիր­նե­րը, կը խա­ղաղ­ուե՞ն երի­տա­սար­դու­թիւնը, մտա­ւո­րա­կան շեր­տը, աղ­քատ­նե­րը, աշ­խա­տա­վար­ձով տուն պա­հել չկա­րո­ղա­ցող­նե­րը, գոր­ծա­զուրկ­նե­րը եւ միւս­նե­րը: Մէկ բան ակն­յայտ է, այս­պէս շա­րու­նակ­ուել հնա­րա­ւոր չէ: Այս եր­կի­րը պէտք է լրջօ­րէն բա­րե­փոխ­ուի` դէմ­քով ու էու­թեամբ: Այլ ճա­նա­պարհ տրուած չէ, հնա­րա­ւոր ճա­նա­պարհ­նե­րով մարդ­կու­թիւնը վա­ղուց ան­ցել է եւ շա­րու­նա­կում է անց­նել: