ԻՐԱՐ ԱՐԺԱՆԻ ԻՇԽԱՆՈՒԹԻՒՆՆ ՈՒ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴԸ

ԽՄԲԱԳ­ՐԱ­ԿԱՆ – “ԴՐՕ­ՇԱԿ“

Եթէ որե­ւէ մի­ջա­վայ­րում աս­ուի, թէ Հա­յաս­տա­նի ժո­ղո­վուրդն ար­ժա­նի է իր իշ­խա­նու­թեա­նը կաս­կած չկայ, որ մար­դիկ կը վի­րա­ւոր­ուեն: Որ մեր ժո­ղո­վուր­դը շատ աւե­լի լաւ իշ­խա­նու­թեան է ար­ժա­նի երկ­րորդ կար­ծիք չկայ հա­ւա­նա­բար, այլ հարց է, սա­կայն թէ ինչ է անում նոյն ժո­ղո­վուր­դը իրեն ար­ժա­նի, իր ան­հա­տա­կան եւ հա­սա­րա­կա­կան-ազ­գա­յին կա­րիք­ներն ու պա­հանջ­նե­րը բա­ւա­րա­րե­լու ու­նակ իշ­խա­նու­թիւն ձե­ւա­ւո­րե­լու ուղ­ղու­թեամբ:

Խնդիրն այս դէպ­քում լուծ­ւում է ոչ թէ ար­ժա­նի լի­նել-չլի­նե­լու բնա­կան մղու­մով, այլ այս­պի­սի կամ այն­պի­սի իշ­խա­նու­թիւն ու­նե­նա­լու մեր հան­դուր­ժո­ղու­թեան չա­փով: Մի կողմ թող­նենք կո­մու­նիս­տա­կան ժա­մա­նակ­նե­րում հզօր կայս­րու­թեան կող­մից նշա­նա­կուող ղե­կա­վար­նե­րի պա­րա­գան եւ խոր­հենք այն մա­սին, որ ան­կա­խաց­ման շրջա­նից ցայ­սօր ու­նե­ցել ենք (հա­մար­ձակ­ւում ենք ասել` ձե­ւա­ւո­րել ենք) այն­պի­սի իշ­խա­նու­թիւն, որի գո­յու­թիւնը, ան­կախ ան­վեր­ջա­նա­լի դժգո­հու­թիւն­նե­րից, ըն­դու­նե­լի է եղել:

Եթէ իշ­խա­նու­թեան ձե­ւա­ւոր­ման մի­ջո­ցը այն­ուա­մե­նայ­նիւ մնում է ընտ­րու­թիւնը, ապա յի­շենք թէ նշեալ ժա­մա­նա­կա­հատ­ուա­ծում ինչ­պի­սի մթնո­լոր­տում` ինչ­պի­սի ընտ­րու­թիւն­ներ են տե­ղի ու­նե­ցել:

Ան­ցած դա­րի ինն­սու­նա­կան­նե­րի առա­ջին կէ­սը հայ­կա­կան պե­տա­կա­նու­թեան հա­մար կա­յաց­ման շրջան էր` օրի­նա­կա­նու­թեան հաս­տատ­ման, մի­ա­ժա­մա­նակ իշ­խա­նու­թիւնը ան­հա­տա­կան ու խմբա­յին ու­ժին ստո­րա­դա­սե­լու, քա­ղա­քա­կան մե­նաշ­նոր­հի ձգտման երե­ւոյթ­նե­րով: Ընդ­հա­նուր մթնո­լոր­տի վրայ որո­շակի­օ­րէն ազ­դում էին նա­եւ ղա­րա­բա­ղում ըն­թա­ցող պա­տե­րազ­մի ար­ձա­գանգ­նե­րը եւ այդ պա­տերազ­մի դե­րա­կա­տար­նե­րի վար­քը:

Ինչ երե­ւոյթ­ներ էին ար­ձա­նա- գրւում ընտ­րա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րի ժա­մա­նակ:

Իշ­խող ու­ժը, վար­չա­կան լծակ­նե­րի եւ իր թի­մը (խում­բը) ներ­կա­յաց­նող ակ­տի­ւիստ­նե­րի մի­ջո­ցով ակն­յայ­տօ­րէն ուղ­ղոր­դում էր տե­ղի ու­նե­ցող իրա­դար­ձու­թիւն­նե­րը: Առ­կայ էր վա­խի մթնո­լորտ: Մարդ­կանց աչ­քի առաջ կա­րող էին ծե­ծել ինչ-որ մէ­կին, եր­բեմն չխոր­շե­լով զէնք թա­փա­հա­րել օդում: Զանգ­ուա­ծա­յին բնոյթ էին կրում տրցակ­նե­րով քու­է­ա­թեր­թիկ­նե­րի լցո­նում­նե­րի, ընտ­րա­կան արկ­ղե­րը փախց­նե­լու` հաշ­ուե­լու ժա­մա­նակ կեղ­ծիք թոյլ տա­լու նպա­տա­կով լոյ­սերն ան­ջա­տե­լու երե­ւոյթ­նե­րը: Քա­ղա­քա­պե­տերն ու գիւ­ղա­պե­տե­րը ուղ­ղակի­օ­րէն վե­րահս­կում եւ պար­տադ­րում էին կա­տա­րել հա­մա­պա­տաս­խան քու­է­ար­կու­թիւն:

Անի­մաստ էր այս ամէ­նի դէմ բո­ղո­քե­լու մա­սին մտա­ծե­լը:

Երկ­րի ներ­քին կեան­քը հա­մար­ժէք էր այս դրսե­ւո­րում­նե­րին` յղփա­ցած պաշ­տօն­եա­նե­րի ու նրանց հա­րա­զատ­նե­րի, ոտ­քի կանգ­նող նո­րա­հա­րուստ­նե­րի ու “Կռուող տղերքի“ սան­ձար­ձակ վարք, իշ­խա­նու­թեան որ­դեգ­րած “Մեր դէմ խաղ չկա­յ“ կար­գա­խօ­սի ներ­քոյ:

Ինչ­պէս աս­ուեց եր­կի­րը թե­ւա­կո­խում էր մէկ կա­ցու­թա­ձե­ւից միւ­սին, շա­հարկ­ւում էին պա­տե­րազ­մա­կան ժա­մա­նակ­նե­րի առանձ­նա­յատ­կու­թիւն­նե­րը եւ ժո­ղովր­դի մաշ­կի վրայ էին փոր­ձարկ­ւում ան­ցու­մա­յին շրջա­նի, առար­կա­յա­կան ու են­թա­կա­յա­կան բնոյ­թի, բար­դու­թիւն­ներն ու վայ­րի­վե­րում­նե­րը:

Սրա­նով հան­դերձ դան­դա­ղօ­րէն տե­ղի էր ու­նե­նում հա­սա­րա­կու­թեան քա­ղա­քա­կան-հա­սա­րա­կա­կան մտայ­նու­թիւն­նե­րի փո­փո­խու­թիւն: Մար­դիկ սկսում էին հաս­կա­նալ, որ իշ­խա­նա­ւոր­նե­րը իրենց գլխին կարգ­ուած Աստու­ծոյ փո­խա­նորդ­ներ չեն: Ան­հան­դուր­ժե­լի էր դառ­նում բացա­յայ­տօ­րէն տե­ղի ու­նե­ցող խու­ժա­նու­թիւնն ու անօ­րի­նա­կա­նու­թիւնը:

Ժո­ղո­վուրդն այ­լեւս չէր ցան­կա­նում հան­դուր­ժել այդ բռի վար­քը:

Նոր հա­զա­րամ­եա­կի նա­խօր­եա­կին կեանքն սկսեց յա­րա­բե­րա­կա­նօ­րէն կա­նո­նա­ւոր­ուել:

Անըն­դու­նե­լի շատ երե­ւոյթ­ներ եթէ չվե­րա­ցան էլ առն­ուազն դա­դա­րե­ցին կրել զանգ­ուա­ծա­յին ու հրա­պա­րա­կա­յին բնոյթ: Պաշ­տօն­եան ու փո­ղա­տէ­րը հաս­կա­ցան, որ պէտք է աւե­լի զուսպ լի­նեն եւ որ­քան հնա­րա­ւոր է օրի­նա­պաշտ երե­ւան: Օրէն­քից պաշտ­պան­ուած լի­նե­լու հա­մար զէն­քին փո­խա­րի­նե­լու եկաւ պատ­գա­մա­ւո­րի ­ման­դա­տը:

Չվե­րա­ցան, բայց եւ հազ­ուա­դէպ դար­ձան յղփա­ցած­նե­րի կաս­տա­յի ցե­րե­կա­յին լկտիութիւն­նե­րը, դա­դա­րե­ցին գի­շե­րա­յին կրա­կոց­նե­րը, իշ­խա­նու­թիւնը ձգտեց խօ­սել ոչ թէ ու­ժի, այլ օրէն­քի անու­նից:

Կա­տա­րե­լա­գործ­ուե­ցին ընտ­րա­կեղ­ծա­րա­րու­թիւն­նե­րի մե­խա­նիզմ­նե­րը, որով­հե­տեւ այ­լեւս քրէ­ա­կան հե­տե­ւանք­ներ կա­րող էին ու­նե­նալ արկ­ղեր փախց­նե­լու, ընտ­րա­թեր­թիկ­նե­րի բա­ցա­յայտ լցո­նում­նե­րի եւ ֆի­զի­կա­կան ու­ժի կի­րառ­ման փաս­տե­րը:

Որոշ ժա­մա­նակ անց առ­կայ այս վի­ճա­կը նոյն­պէս ան­հան­դուր­ժե­լի էր դառ­նում հան­րու­թեան հա­մար:

Նոր դա­րի առա­ջին տաս­նամ­եա­կի շէ­մին ձե­ւա­ւոր­ւում եւ ակ­տիւ էր կեանք էր մտնում նոր սե­րուն­դը` քա­ղա­քա­կան ու հա­սա­րա­կա­կան նոր պա­հանջ­մունք­նե­րով:

“Կռուած տղայ լի­նե­լը“, շատ փող ու­նե­նա­լը, կամ պաշ­տօն­եա­յի կար­գա­վի­ճա­կը դա­դա­րե­ցին վա­խեց­նել կամ օրէն­քը շրջան­ցող ար­տօ­նա­թուղթ դիտ­ուել:

Հա­սա­րա­կա­կան ճնշման ներ­քոյ գոր­ծա­դիր իշ­խա­նու­թիւնը սկսեց թա­փան­ցիկ դարձ­նել գոր­ծու­նէ­ու­թիւնը: Հա­սա­րա­կա­կան բո­ղո­քի ալի­քի ներ­քոյ փո­ղա­տէ­րե­րը, նրանց թի­մը կազ­մող թիկ­նա­պահ­ներն ու թա­ղի “լաւ տղեր­քը“ սկսուե­ցին եւ փոր­ձե­ցին օրի­նա­պաշտ խա­ղալ: “Ար­տօն­եալ­ների“ խայ­տաբ­ղետ շեր­տը սկսեց վա­խե­նալ սահ­ման եւ սահ­մա­նա­փա­կում­ներ չճա­նա­չող նոր կայ­քե­րից ու սոց­ի­ա­լա­կան ցան­ցե­րից: Աճում էր լրատ­ուա­մի­ջոց­նե­րի ազ­դե­ցու­թիւնը հա­սա­րա­կա­կան կեան­քի վրայ:

Մթնո­լոր­տի փո­փո­խու­թեան վրայ քիչ ազ­դե­ցու­թիւն չու­նե­ցաւ երկ­րի աւե­լի ու աւե­լի բաց դառ­նա­լը դրսի աշ­խար­հի հա­մար: Քա­ղա­քակիրթ հա­սա­րա­կու­թիւն­նե­րի հետ հա­մարկ­ուե­լու ան­խու­սա­փե­լի հրա­մա­յա­կա­նը թեկ­նա­ծու հա­սա­րա­կու­թիւն­նե­րին թե­լադ­րում էր խա­ղի իր կա­նոն­նե­րը:

Եկանք հա­սանք այն­տեղ, որ դժուա­րա­մար­սե­լի է դառ­նում ցան­կա­ցած բա­ցա­յայտ­ուած ընտ­րա­խախ­տում: Դժգո­հու­թեան հսկա­յա­կան ալիք է բարձ­րաց­նում քրէ­ա­կան գոր­ծե­լա­կեր­պը:

Իշ­խա­նու­թիւնը ցու­ցում տուեց բո­լո­րին ձգ­ուել եւ աչ­քի չընկ­նել անօ­րի­նա­կան հա­կա­հա­սա­րա­կա­կան դրսե­ւո­րում­նե­րով:

Որոշ­ուեց, կա­տա­րե­լու­թեան հասց­նել կեղ­ծիք­նե­րը եւ հաս­նել նրան, որ ընտ­րա­տե­ղա­մա­սե­րում ակն­յայտ խախ­տում­ներ չար­ձա­նագր­ուեն: Թի­մա­կից­նե­րին յանձ­նա­րար­ուեց ընտ­րու­թիւն­նե­րի ար­դիւնքն ապա­հո­վել, ըստ էու­թեան, մինչ ընտ­րա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րի սկիզ­բը եւ ընտ­րա­տե­ղա­մա­սե­րից հե­ռու: Այդ նպա­տա­կով տե­ղա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րի մա­կար­դա­կով վե­րահս­կո­ղու­թեան տակ առն­ուե­ցին քա­ղա­քա­կան բո­լոր տե­ղա­շար­ժե­րը:

Մօ­տա­ւոր ճշդու­թեամբ յստա­կեց­նե­լով հա­սա­րա­կա­կան շեր­տե­րի հա­կում­նե­րը ան­նա­խա­դէպ զանգ­ուա­ծա­յին բնոյթ ըն­դու­նեց ընտ­րա­կա­շառ­քը: Իշ­խող ու­ժին ծա­ռա­յու­թիւն մա­տու­ցե­լու դի­մաց ինչ-ինչ ձեռք­բե­րում­նե­րի ակն­կա­լի­քո­վ ան­նա­խա­դէպ մե­ծա­ցաւ կաս­կա­ծե­լի վար­քի տէր այն մարդ­կանց ու մաս­նա­ւո­րա­պէս երի­տա­սարդ­նե­րի քա­նա­կը, ով­քեր որ­պէս իշ­խող ու­ժի հա­մա­կիր­ներ ներգ­րաւ­ուե­ցին քու­է­ա­որ­սու­թեան գոր­ծըն­թա­ցի մէջ:

Կա­տա­րե­լա­գործ­ուեց վա­ղուց գոր­ծող մե­խա­նիզ­մը‘ տնից տուն անց­նե­լով բա­ժա­նել ընտ­րա­կա­շառք, ըստ այդմ կազ­մել հա­մա­պա­տաս­խան ցու­ցակ­ներ, իսկ ընտ­րու­թեան օրը պար­զա­պէս բո­լոր ,Հաշ­ուառ­ուած­նե­րի­նե մե­քե­նա­նե­րով հասց­նել ընտ­րա­տե­ղա­մա­սեր ու ապա­հո­վել քու­է­ար­կու­թիւնը:

Ահա այս կերպ Հա­յաս­տա­նում տե­ղի ու­նե­ցան վեր­ջին երեք ընտ­րու­թիւն­նե­րը, որոնց ժա­մա­նակ ընդ­դի­մա­դիր ու­ժե­րին թողն­ուեց նուա­զա­գոյն հնա­րա­ւո­րու­թիւն եւ ըստ էու­թեան վե­րա­ձե­ւա­ւոր­ուեց այ­սօր­ուայ իշ­խա­նու­թիւնը:

Կա­րե­լի՞ է արդ­եօք ասել, որ հա­սա­րա­կու­թիւնը գոհ է ստեղծ­ուած վի­ճա­կից: Իհար­կէ բա­ցար­ձակ մե­ծա­մաս­նու­թեամբ‘ ոչ, բայց նոյն չա­փով ակն­յայտ է, որ ընտ­րու­թիւն­նե­րին մաս­նակ­ցած­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թիւնը իր քու­է­ար­կու­թեամբ չփոր­ձեց փո­խել այս իրա­վի­ճա­կը:

Իհար­կէ մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րի բա­ցար­ձակ մե­ծա­մաս­նու­թեան ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւնը չվի­րա­ւո­րե­լու հա­մար ասենք, որ այն­ուա­մե­նայ­նիւ ընտ­րա­կա­շառ­քի դի­մաց իրա­վի­ճա­կը հան­դուր­ժող­նե­րի բա­նա­կը բնաւ էլ ընդ­հա­նու­րի մե­ծա­մաս­նու­թիւնը չէր կազ­մում:

Նախ նկա­տի ու­նե­նանք, որ իւ­րա­քան­չիւր ընտ­րու­թեան մաս­նակ­ցում է քու­է­ար­կող բնակ­չու­թեան մօ­տա­ւո­րա­պէս կէ­սը (այս­տեղ նա­եւ ­հաշ­ուի առ­նե­լով, որ Հա­յաս­տա­նում փաս­տա­ցի գտնուող­նե­րի թիւը մշտա­պէս ուռ­ճաց­ւում է), սրան գու­մա­րենք իշ­խա­նու­թեա­նը եւ ընդ­հան­րա­պէս կա­շառք բա­ժա­նող­նե­րին ձայն չտուող հատ­ուա­ծին, ինչ­պէս եւ ընդ­հա­նուր թիւից հա- նենք այն կեղծ ձայ­նե­րը, որոնք ձե­ւա­ւոր­ւում են կրկնա­կան քու­է­ար­կու­թիւն­նե­րի մի­ջո­ցով, մա­հա­ցած­նե­րի հաշ­ուին, բազ­մա­զան այլ ընտ­րա­խախ­տում­նե­րը, որոնք այն­ուա­մե­նայ­նիւ չեն վե­րա­ցել:

Ստաց­ւում է, որ ժո­ղովր­դի մի հատ­ուա­ծի ակ­տիւ հան­դուր­ժո­ղա­կա­նու­թեան հե­տե­ւան­քով մենք ու­նենք այն իշ­խա­նու­թիւնը, որն ու­նենք‘ ան­կախ նրա­նից ար­ժա­նի է նա մեզ թէ՛ ոչ:

Ի դէպ հարկ է ար­ձա­նագ­րել նա­եւ, որ ըստ էու­թեան, քա­ղա­քա­կան դաշ­տի ներ­կայ խճան­կա­րը, ձե­ւա­ւոր­ուել է 2012 թուա­կա­նի գար­նա­նը տե­ղի ու­նե­ցած խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րի ժա­մա­նակ: Գաղտ­նիք չէ, որ հէնց պառ­լա­մեն­տա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րի ար­դիւն­քում է ձե­ւա­ւոր­ւում որե­ւէ երկ­րի քա­ղա­քա­կան նոր դաշ­տը, իսկ այլ ձե­ւա­չա­փի եւ մա­կար­դա­կի ընտ­րու­թիւն­նե­րը դառ­նում են վեր­ջի­նիս տրա­մա­բա­նա­կան շա­րու­նա­կու­թիւնը: Մա­նա­ւանդ Հա­յաս­տա­նի պա­րա­գա­յում գրե­թէ ան­հա­ւա­նա­կան է պատ­կե­րաց­նե­լը, որ պե­տա­կան լծակ­նե­րին տի­րա­պե­տող ու­ժի հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րի եւ ձե­ւա­ւոր-ւած հա­սա­րա­կա­կան մտայ­նու­թիւն­նե­րի պայ- ման­նե­րում, ընդ­դի­մա­դիր ու­ժին կը յա­ջող­ուի վերց­նել իշ­խա­նու­թեան մէկ այլ ղեկ: Մէկ ու­րիշ հարց է, թէ խորհր­դա­րա­նա­կան փոք­րա­մաս­նու­թիւն հան­դի­սա­ցող այլ “ղե­կա­վա­րը“ ինչ­պէս կա­րող է սա­հուն իրա­կա­նաց­նել իր առ­ջեւ դրած խնդիր­նե­րը:

Այն որ վեր­ջին մէկ, մէ­կու­կէս տա­րում ժո­ղո­վուր­դը անընդ­հատ քա­ղա­քա­կան բո­ղո­քի գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ է իրա­կա­նացր ել վկա­յում է, որ այս վի­ճա­կը եւս հան­դուր­ժե­լի չէ ու օրե­րից մի օր նոր բա­րե­փո­խում­ներ են տե­ղի ու­նե­նա­լու: Գու­ցէ հէնց այն փու­լից, երբ նոր ձե­ւա­ւոր­ուած իշ­խա­նու­թիւնը կը սպա­ռի այս ու այն ճա­նա­պարհ­նե­րով ձեւք բե­րած ման­դա­տի ժամ­կէ­տը: Եւ իհար­կէ, եթէ հա­սա­րա­կու­թեան բա­ցար­ձակ մե­ծա­մաս­նու­թիւնը հան­դէս բե­րի ակ­տիւ ան­հան­դուր­ժո­ղու­թիւն “իր“ իշ­խա­նու­թեան եւ երկ­րում առ­կայ բար­քե­րի դէմ: