“ԱՐՄԻՆԷ ՔՈՅՐ» ԾՐԱԳԻՐՆ ՈՒ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՎԿԱՆ՝ ՏԱՅՍՈՒՔԷ ԵՈՇԻՄՈԹՕ

  ԴՈԿՏ. ԱՐԱ ՍԱՅԵՂ

Լեհաստանի հարաւ արեւմտեան կողմը գտնուող Վրոցլաւ քաղաքի նշանաւոր հրապարակներէն՝ ,Փլաց Սոլնէ»ի վրայ, բաց երկնքի տակ ու ամէնօրեայ դրութեամբ, ցուրտը, ձիւնախառն կամ անձրեւոտ օդը նկատի չառնելով՝ միջազգային համբաւ վայելող Ճափոնցի արուեստագէտ ու դերասան Տայսուքէ Եոշիմոթօ ներկայացուց հայ ժողովուրդի Ցեղասպանութեան թեման, իր բեմադրական անհատական արուեստի ընդմէջէն դառնալով այդ տանջանքներու ու դառնութիւններու վկան:

72ամեայ Տայսուքէ Եոշիմոթօ ճափոնական Պութօ Տայսուքէ պարի բեմադրական անհատական արուեստի միջոցով ու չափազանց արտայայտիչ ու խորհրդանշական շարժումներով ներկայացուց Հայ ժողովուրդի չարչարանքներն ու տառապանքները ու մահուան ճանապարհը, կեանքի գոյատանջանքը, գոյատեւումի պայքարը: Քարապատ հրապարակին վրայ բեմահարթակը կը բաղկանար 16 սիւներէ, Հայ եկեղեցւոյ կանոններու համաձայն 12 առաքեալներն եւ 4 աւետարանիչները խորհրդանշող: Բեմահարթակը նպաստաւոր ու բաւարար էր փորձառու դերասանին համար հարազատօրէն փոխանձելու թեմայի զգայացունց խորհուրդը:

Հինգ օրեր անընդմէջ, եւ օրական ժամը 18:00  18:30 երեսուն վայրկեան տեւողութեամբ բեմադրական ներկայացումին համար Տայսուքէ Եոշիմոթօ օգտագործեց ու վկայակոչեց հայ մշակոյթին, պատմութեան եւ աւանդոյթներուն հետ առնչուած խորհրդանշաններ ինչպէս՝ հացը, լաւաշը, նուռը, անապատի աւազը: Անոր գրեթէ մերկանդամ մարմինը կը թաթախուէր նուռի հիւթին, աւազին, անոր քրտինքին, այս խառնուրդին կը միանար երբեմն անձրեւը, ձիւնի փաթիլները, այդ բոլորին կը միաձուլուէին արուեստագէտին զմայլիչ ու այնքան հմայիչ շարժումները, որոնք հոգեկան սրտաճմլիկ ու յուզիչ ալեկոծումներ ու եզակի տպաւորութիւններ կը դրոշմէին ներկաներուն վրայ, յուզումնալից բայց շօշափելի պատկերներու վերածելով հայ ժողովուրդի արիւնոտ ու ցաւերով լեցուն 1915 թուականի զրկանքները, տառապանքները:

Բեմադրական այս մթնոլորտը կը հարստանար Ֆրանսահայ հանրածանօթ երաժշտագէտ ու խմբավար Արամ Քերովբեանի քանոնի վրայ հայկական երաժշտութեան նուագի ընկերակցութեամբ:

Արուեստի արտասովոր բայց իմաստալից ձեռնարկ մը, օրինակելի եւ հեզասահօրէն ընկալուող հայանպաստ, հեռատես ու գործնական նախաձեռնութիւն մը, որ իր ինքնուրոյնութեամբ կը գերազանցէ լեզուի, ժամանակի թէ վայրի խոչընդոտները: Հայոց Ցեղասպանութեան իրականութիւնը միջազգային մշակոյթի լեզուով արտայայտելու այնքան պերաճախօս ու արդի միջոց մը, արհեստավարժ մատուցումով ներկայացուած այս քայլը բազմահազար լեհ թէ օտար հանդիսատեսներուն վրայ դրոշմեց անմոռանալի տպաւորութիւններ, յիշատակներ: Տեղւոյն բազմաբնոյթ մամուլն ալ անդրադարձաւ, ծանօթացուց ու արձագանգեց ոչ միայն հայ ժողովուրդի բազմադարեայ պատմութեան, մշակոյթին վերաբերեալ, այլ մանաւանդ հայկական ցեղասպանութեան անվիճելի իրականութեան մասին:

Այս ձեռնարկը կը հանդիսանայ Վրօցլաւ քաղաքի Եժի Կրոթովսքիի անուան արուեստի միջազգային ինստուտի զանազան ծրագիրներու, ձեռնարկներու կողքին տարիներու վրայ երկարող ու ընդհանրապէս հայ մշակոյթին նուիրուած՝ “Արմինէ քոյր» լայնածաւալ ու բազմաբնոյթ արուեստի ծրագիրներէն մէկը: Կրոթովսքիի անուան արուեստի միջազգային հիմնարկը մշակութային հաստատութիւն մըն է, որուն նպատակն է փորձառական սկզբունքներով մշակոյթները տագնապեցնող մարտահրաւէրներու հետ առնչուած գեղարուեստական քննարկումներ իրականացնել, հետազօտութիւններ, պրպտումներ իրագործել: Սոյն հաստատութիւնը կը վայելէ Լեհաստանի մշակոյթի եւ ազգային ժառանգութեան նախարարութեան եւ տեղւոյն քաղաքապետարանի բարոյական հովանաւորութիւնն ու քաջալերանքը ու մանաւանդ նիւթական աջակցութիւնը: Վերոյիշեալ ծրագրին համար հրաւիրուած են զանազան արհեստավարժ գործընկերներ: “Արմինէ քոյր» ծրագիրը մասնաւորապէս նուիրուած է ծանօթացնելու հայ ժողովուրդի պատմութիւնը, մշակոյթն ու մանաւանդ բացայայտելու Հայոց Ցեղասպանութիւնը իբրեւ յիշողութիւն, շարունակականութիւն ու պահանջատիրութիւն:

Ծրագրի ու գեղարուեստական բաժնի մտայղացողն ու կազմակերպողն է վերոյիշեալ միջազգային հաստատութեան տնօրէն ու անոր պատկանող ZAR թատրոնի լեհ ընդհանուր տնօրէն, բեմադրիչ ու արուեստաբան Եարոսլավ Ֆրէտը: Լեհերէն լեզուով յատուկ մեր լայնածաւալ հարցազրոյցի մը ընթացքին (լոյս տեսած Լեհաստանի մէջ հրատարակուող Հայերէն  Լեհերէն ,Աւետիս» եռամսեայ պարբերականին մէջ Ֆրէտ յայտնեց թէ՝ “Արմինէ քոյր» ծրագրի բազմաբնոյթ ձեռնարկներէն են կազմակերպել հայկական ցեղասպանութեան նուիրուած բաց երկնքի տակ ու Լեհաստանի զանազան քաղաքներու մէջ հանրածանօթ հրապարակներու վրայ ,Հանդիսանալ վկաներու վկան» վերնագրով հերթական ցուցահանդէսներ, ինչպէս տեղի ունեցաւ Վարշավայի մէջ Մարտ 2013ին իսկ Վրոցլաւի մէջ Նոյեմբեր 12էն մինչեւ Դեկտեմբեր 5, 2013, ուր հազարաւոր անցորդներ առիթը ունեցան լայնածաւալ պաստառներու վրայ կարդալու հայկական ցեղասպանութեան պատմութիւնը, պատմական խորհրդակցութեամբ Արա Սարաֆեանի:

Այդ ցուցահանդէսներուն զուգահեռ Հայոց Ցեղասպանութեան մասին դասախօսութիւններ կազմակերպուեցան, ֆիլմեր ցուցադրուեցան: Այս նիւթին շուրջ 6 Մարտ 2014 տեղի ունեցաւ Լոնտոնի Կոմիտասի անուան ինստիտուտի տնօրէն պատմաբան Արա Սարաֆեանի դասախօսութիւնը` ,Յիշողութիւն, շարունակականութիւն եւ ժխտողականութիւն» վերնագրով:

“Արմինէ քոյր» ծրագիրը կը պարունակէ նաեւ Լեհաստանի զանազան քաղաքներու մէջ կազմակերպել Հայ հոգեւոր երաժշտութեան դասընթացքներ ու մշակութային կեդրոններու մէջ ներկայացնել հայ հոգեւոր երաժշտութեան երեկոներ, ելոյթներ, ինչպէս նաեւ բեմադրել “Արմինէ քոյր» թատերախաղի ներկայացումներ զանազան քաղաքներու մէջ, Տայսուքէ Եոշիմոթոյի բեմադրական անհատական արուեստի ընդմէջէն ,Հայ ժողովուրդի ցեղասպանութեան վկան» եւ այլ ձեռնարկներ: Այդ ծրագրին մաս կը կազմեն նաեւ արեւելեան մշակոյթներու հետ առնչուած գեղարուեստական դասընթացքներ, ինչպէս քրտական, պարսկական երաժշտութիւնը:

Ֆրէտ հարցազրոյցի ընթացքին յայտնեց թէ իր բոլոր ճիգերով կը փորձէ յառաջիկայի գեղարուեստական իր ծրագիրները կեդրոնացնել Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակի թեմայի շուրջ ու այս առիթով 2015 տարին յայտարարել՝ ,Հայկական Տարի», որ պէտք է ըլլայ ծաւալուն ծրագիրներով ընդարձակ քննարկման տարի մը, մարդկային խիղճը թօթափելու տրամադրութեամբ, աշխարհի խիղճը ցնցելու ուղղութեամբ, մտադրութիւններով, Ֆրէտ այդ նպատակին կը միտի օգտուելով ոսկի առիթէն, մանաւանդ որ Վրօցլաւ քաղաքը հռչակուած է 2016 թուի Եւրոպայի մշակոյթի մայրաքաղաք:

“Արմինէ քոյր» վերնագիրով արուեստի լայնածաւալ ծրագիրը կեանքի կոչուեցաւ երբ Կրոթովսքիի արուեստի հիմնարկի միջազգային ZAR թատրոնի անդամները 2010  2012 ժամանակաշրջանին զանազան առիթներով այցելեցին Հայաստանի, Թուրքիոյ եւ Հրէաստանի զանազան հայկական գաղութներ, շատ մօտէն ծանօթանալու հայկական հոգեւոր երաժշտութեան, արուեստին, մշակոյթին եւ հայ ժողովուրդի պատմութեան:

Այդ ուղեւորութիւնները սոսկ այցելութիւններ չէին, այլ գործուղումներ, իսկական արհեստանոցներ, յատուկ առիթներ էին մօտէն հաղորդակցելու հայ մշակոյթի զանազան ոլորտներուն, շփման մէջ մտնելու հայ ժողովուրդի կենցաղին, մօտէն ծանօթանալու հայ անհատներու հետ հանրածանօթ հայ արուեստագէտներու, երաժիշտներու հետ, որոնք պիտի դառնային՝ “Արմինէ քոյր» ծրագրի ձեռնարկներու կորիզը եւ պիտի պտղաւորուէին այդ ծրագրի նոր միտքերով արուեստի նիւթեր պատրաստելու նպատակին:

“Արմինէ քոյր» թատերական ներկայացումը առանցքային ու մեծակշիռ իմաստ ունէր ոչ միայն արուեստի տեսանկիւնէն դիտուած, որ ամբողջութեամբ նուիրուած է Հայկական Ցեղասպանութեան, իբրեւ քսաներորդ դարու մարդկութեան դէմ իրագործուած առաջին ծրագրուած ցեղասպանութիւնը, այլ այն իմաստով, որ պիտի փորձէր բողոքել ոչ միայն անարդարութեան դէմ, Եւրոպայի անտարբերութեան դէմ, այլ պիտի աղաղակէր քաղաքակիրթ ,Եւրոպայի լռութեան» դէմ՝ ինչպէս նոյնինքն Ֆրէտ կ’արտայայտէ իր հարցազրոյցին ընթացքին:

***

“Արմինէ քոյր» բեմադրութիւնը ոչ աւանդական, անխօս բեմադրութիւն մըն է, հիմնուած է միայն ձայնային ու երաժշտական արտայայտութեան վրայ, հոն չկայ խօսակցական արտայայտութիւն, կը յատկանշուի դերասաններու շատ արագ շարժումներով, անողորմ չարչարանքներու արտայայտութիւններով: Թատերաբեմը տեղաւորուած է սրահի կեդրոնը, սակաւաթիւ հանդիսատեսներու համար (մօտաւորապէս 60 անձի), հանդիսատեսները որոնք երկու խմբակի բաժնուած են դէմ դիմաց նստած, չեն կրնար բեմադրութեան բոլոր եղելութիւնները դիտել…..Ֆրետ այս մէկը կը բացատրէ թէ մենք իբրեւ պատմութեան վկաներ անկարող ենք պատկերացնել Հայոց Ցեղասպանութեան բոլոր ծալքերը, մանրամասնութիւնները, նոյնիսկ պատմութիւնը չկարողացաւ արձանագրել, պատմագրել ցեղասպանութեան անծայրածիր ընդարձակութիւնը, հայ ժողովուրդին տանջանքներու անսահման ահաւորութիւնը, վիշտերու անսպառ ահռելիութիւնը: Ներկայացումի թատերաբեմը կը բեմադրէ լքուած, ամայացած ու կողոպտուած հայ եկեղեցւոյ մը ներքնակառոյցը իր խորհրդաւորութեամբ իր 16 սիւներով, սիւները նուազագոյն 4 մեթր բարձրութեամբ, որոնք արագ շարժումներու կþենթարկուին դերասաններու կողմէ, վերյիշեցնելով հայ եկեղեցիներու, կառոյցներու քանդումը, կործանումը, գաղթն ու խուճապի մատնուած հայ ժողովուրդի աքսորը, տարագրութիւնը, պանդխտութիւնը, ստեղծելով սահմռկեցուցիչ ու սարսափեցուցիչ վախի մթնոլորտ մը, որ ծանր շունչ մը կը փոխանցէ, ուր անհնար է հասարակ հանդիսատեսի մը համար զսպել իր ջիղերը, կաշկանդել ու չարտայայտել իր վախն ու սոսկումը ու այս ողբերգական մթնոլորտին կը միանայ զգացական ու հոգեկան քանդումի եղերական մթնոլորտ մը, երբ թուրք ցեղասպանի խուժաններու խռովարար ժխորը, ներկայացուած` անհանգստացնող ու անախորժ քրտական ու երբեմն պարսկական ջղագրգիռ երգերու ու աղմկարար երաժշտութեամբ, որոնք կը ներխուժեն մարդուս սրտին խորերը՝ զայրացնելու աստիճան աղմկոտ, սակայն իրականութեան մէջ կը փոխանցեն ցեղասպանութեան իսկական մթնոլորտի խորհուրդը… երբ մերթ ընդ մերթ կը հնչեն Կոմիտասի հրեշտակային քնքշութեամբ սուրբ պատարագի շարականները, որոնք բեմադրիչի կողմէ խոհեմութեամբ համադրուած են: Հոս դարձեալ օգտագործուեցան վերոյիշեալ խորհրդանշանները ինչպէս՝ նուռը անապատի աւազը եւլն: “Արմինէ քոյր» թատերախաղը ներկայացուեցաւ Վրոցլաւի մէջ Նոյեմբեր 26էն մինչեւ Դեկտեմբեր 12, 2013, այդ ելոյթները քանիցս կրկնուեցան նոյնիսկ մինչեւ Ապրիլ 4, 2014, իսկ Մարտ 912, 2014 ին` Վարշավայի մէջ:

Ծրագրուած են այլ ներկայացումներ եւս Լեհաստանի տարբեր քաղաքներու հանրածանօթ թատերաբեմերու վրայ: “Արմինէ քոյր» թատերական բեմադրութեան երաժշտական ծանր բաժինը ստանձնած է երաժշտագէտ Արամ Քերովբեանը: Յատկանշական է Քերովբեան ընտանիքի՝ Արամի եւ իր տիկնոջ Վերժինի ու զաւկին Վահանի հայ հոգեւոր երաժշտութեան գեղարուեստական բաժնի մեծ դերը, վերոյիշեալ ծրագրի ձեռնարկներուն մէջ: Պէտք է յիշել նաեւ Պոլսոյ հայկական եկեղեցիներու մէջ իրենց նպաստը ունեցող Նշան Չալկիչեանի, Մուրատ Իչլինալչայի մասնակցութիւնը եւ մանաւանդ հայկական պատարագի ու հայ հոգեւոր երգեցողութեան ծրագրի բոլոր ձեռնարկներու մէջ մասնակցող ու ելոյթներու ընթացքին լուսաբանութիւններով ու բացատրութիւններով իր նշանակելի դերը ունեցող Ֆրետը: Այս ծրագրի գործընկերներ են նաեւ վանեցի քիւրտ` Տէնկպէշ Քազոն եւ պարսիկ` Մահսա եւ Մարճան Վահտաթ քոյրերը:

Հայոց Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի դարադարձի սեմին ենք: Մեր ազգային դատի պահանջատիրական գործընթացքը համազգային ու համահայկական ծիրին մէջ պէտք է ըլլայ աւելի զսպանակուած, իսկ միջազգային մակարդակով ջանքերը առաւել ուժեղ թափ եւ տարողութիւն պէտք է ստանան: Այդ մէկը կը նշանակէ ամէն օր քիչ մը աւելի բախել բոլոր հնարաւոր դռները՝ դիւանագիտական, քաղաքական, իրաւական ու մանաւանդ քարոզչականի կողքին: Օգտագործել արհեստավարժ մարդուժի ծիածնային գոյներով զանազան կարողութիւններն ու հնարաւորութիւնները, ծրագիրներն ու նախագիծերը՝ ըլլան անոնք հայու, ծագումով հայու կամ բոլորովին օտար բարեկամներու, գործընկերներու, համակիրներու կողմէ ծրագրուած կամ նախատեսուած:

Հայ ժողովուրդի 1,5 միլիոն նահատակներու վկայութեան, օր ըստ օրէ աւելի սփիւռքացած հին ու նոր հայ գաղութներուն վկայութիւններուն, ու այդ գաղութներուն մէջ ապրող բիւրաւոր հայերու ամէն մէկ տունի մէջ, նոյնիսկ ամէն մէկ հայու սրտի ու մտքի մէջ միշտ առկայծ վկայութիւններուն կողքին, այսօր բոլորովին օտարներ՝ լեհ, ճափոնցի թէ այլ, իրենց գործնական վկայութիւններով կը միանան մեր արդար դատին ձայնը աւելի բարձրացնելու, այդ վկայութիւններով թօթափելու, աւելի ցնցելու մարդկային թմրած խիղճը…մինչեւ Թուրքիոյ իշխանութիւններուն կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումն ու արդար հատուցումը:

The post “ԱՐՄԻՆԷ ՔՈՅՐ» ԾՐԱԳԻՐՆ ՈՒ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՎԿԱՆ՝ ՏԱՅՍՈՒՔԷ ԵՈՇԻՄՈԹՕ appeared first on Hairenik Weekly Newspaper.