ՑԵ­ՂԱՍ­ՊԱ­ՆՈՒ­ԹԵԱՆ ԱԿԱ­ՆԱ­ՏԵՍ ԱՐ­ՇԱ­ԼՈՅՍ ՄԱՐ­ՏԻ­ԿԱՆ­ԵԱ­ՆԻ ՆՈՒԻՐ­ՈՒԱԾ ՁԵՌ­ՆԱՐԿ

  Շա­բաթ Մարտ 8-ին, կ.ե. ժա­մը 3:00-ին Ար­լինկ­թը­նի (Մա­սա­չու­սէց) Հայ Մշա­կու­թա­յին Կեդ­րո­նին մէջ, տե­ղի պի­տի ու­նե­նայ ձեռ­նարկ մը նուիր­ուած Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ակա­նա­տես Ար­շա­լոյս (Օրօ­րա) Մար­տի­կան­եա­նի, որուն գիր­քը` “Բռնա­բար­ուած Հա­յաս­տան“ (Ravished Armenia) մեծ հե­տաքրք­րու­թիւն եւ աղ­մուկ ստեղ­ծեց, այն­քան մը որ թրքա­կան “Փեն­ճե­րէ“ հրա­տա­րակ­չա­տու­նը լոյս ըն­ծա­յեց այս գոր­ծին թրքե­րէն թարգ­մա­նու­թիւնը:

Օր­ուան դա­սա­խօսն է Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան թան­գա­րա­նի տնօ­րէն դոկտ. Հայկ Տե­մոյ­եան: Տեղ­ւոյն հիմ­նար­կին, Հայ­կա­կան Ու­սում­նա­սի­րու­թեան (NAASR)  կեդ­րո­նի եւ Հայ Տիկ­նանց Մի­ջազ­գա­յին ըն­կե­րակ­ցու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեամբ կը կա­տար­ուի այս ձեռ­նար­կը, որ­մէ ետք տե­ղի պի­տի ուն­եայ նա­եւ հիւ­րասի­ո­րու­թիւն:

Ար­շա­լոյս Մար­տի­կան­եան իր ըն­տա­նի­քին հետ կ՛ապ­րէր Չմշկա­ծագ գիւ­ղը: 1915ին, ան 17 տա­րե­կան էր ու ակա­նա­տես եղած է իր հօ­րը, մօ­րը եւ եղ­բայր­նե­րուն սպա­նու­թեան, սահմռ­կե­ցու­ցիչ պայ­ման­նե­րու տակ: Գիր­քին մէջ Ար­շա­լոյս Մար­տի­կան­եա­նը` իբ­րեւ Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն վե­րապ­րող մը, կը պատ­մէ իր կեան­քի պատ­մու­թիւնը:

Այս­պէս, սկսած է անոր չար­չա­րա­լից կեան­քը: Ան հա­րուստ քիւր­տե­րու եւ թուրք աղանե­րու ձեռ­քը սե­ռա­յին չար­չա­րանք­նե­րու են­թարկ­ուած է ու իս­լա­մա­նա­լու պար­տադր­ուած: Ի վեր­ջոյ, օր մը ան հայ հովիւի մը օգ­նու­թեամբ յա­ջո­ղած է լեռ­նե­րու մէջ ապաս­տա­նիլ: Ամիս­ներ շա­րու­նակ լեռ­նե­րուն մէջ մնա­ցած է: Այդ շրջա­նին, երբ Էրզ­րում քա­ղա­քը ռու­սա­կան տի­րա­պե­տու­թեան տակ էր, Ար­շա­լոյս Մար­տի­կան­եան կրցած է հոն հաս­նիլ` օրեր շա­րու­նակ հետի­ոտն քա­լե­լով ու անց­նե­լով Մա­լաթ­իա­յէն, Տիգ­րա­նա­կեր­տէն, Ուր­ֆա­յէն ու Տեր­սի­մէն: Հոն, ռու­սե­րու եւ ամե­րի­կա­ցի­նե­րու պաշտ­պա­նու­թեան տակ, նախ Ռուս­իա ան­ցած է, իսկ ան­կէ ալ` Ամե­րի­կա:

Ամե­րի­կա հաս­նե­լէ ետք, ան հա­յե­րու դէմ ի գործ դրուած չար­չա­րանք­նե­րուն մա­սին խօ­սած է ամե­րի­կա­ցի­նե­րուն եւ լու­սար­ձա­կի տակ առած է իս­լա­մա­ցած հա­յե­րուն հար­ցը: Այդ նպա­տա­կով, անգ­լե­րէն չգիտ­նա­լուն պատ­ճա­ռով` թարգ­մա­նի մը մի­ջո­ցաւ Հեն­րի Կէյ­ցին պատ­մած է իր ակա­նա­տե­սի վկա­յու­թիւն­նե­րը: Գրա­գէ­տը դժուա­րու­թիւն ու­նե­ցած է հա­ւա­տա­լու իր լսած­նե­րուն, բայց այդ թուա­կան­նե­րուն Անա­տո­լու գտնուող Ամե­րի­կա­յի եւ Անգլ­իոյ դես­պան­նե­րը հաս­տա­տած էին Ար­շա­լոյ­սին խօս­քե­րը:

Կէյց Ար­շա­լոյ­սի պատ­մած­նե­րուն հի­ման վրայ, 1918ին հրա­տա­րա­կած է “Բռնա­բար­ուած Հա­յաս­տան“ խո­րագր­եալ գիր­քը: Գիր­քը այդ թուա­կան­նե­րուն մեծ աղ­մուկ ստեղ­ծած է Ամե­րի­կա­յի մէջ, իսկ 1919ին` Օս­քար Ափ­ֆե­լի կող­մէ ժա­պա­ւէ­նի վե­րած­ուած: Ժա­պա­ւէ­նը կը կրէր “Ոգի­նե­րու Աճուր­դը“ (Auction of Souls) անու­նը: Ժա­պա­ւէ­նէն միայն քսան վայրկ­եան տե­ւո­ղու­թեամբ հատ­ուած մը փրկուած է, եր­կու ժա­մի վրայ եր­կա­րող ժա­պա­ւէ­նի մնաց­եալ բա­ժի­նը կորս­ուած կը նկատ­ուի:

Նշենք թէ Ար­շա­լոյս Մար­տի­կան­եան մա­հա­ցաւ 1994-ին, Լոս Ան­ճե­լը­սի մէջ:

Թրքե­րէն թարգ­մա­նու­թիւնը կա­տա­րած է Տի­րան Լոք­մա­կէ­օզ­եա­նը:

Պոլ­սոյ “Թա­րաֆ“ թեր­թի Փետր­ուար 18ի թիւի “Մշա­կոյթ եւ Ար­ուեստ“ բա­ժի­նին մէջ, Էոզ­լեմ Ար­թան գրած է Ար­շա­լոյս Մար­տի­կան­եա­նի դժնդակ կեան­քին մա­սին: