«Երկիր Մետիա» պատկերասփիւռի կայանին նախաձեռնած «Հարցեր` դաշնակցականներին» հաղորդաշարը 20 նոյեմբերին հիւրընկալած է ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանը:
«Ժամանակի հետ փոփոխութիւն ապրել ենք, բայց դա մեր էութեան հետ չի առնչուել», ըսած է ան` նշելով, որ Դաշնակցութիւնը ստեղծուած է, որպէսզի հայ ժողովուրդը կարենայ անվտանգ ապրիլ ու զարգանալ: «Այդ առումով մեր սկզբունքը չի փոխուել, մեր էութիւնը չի փոխուել, բայց, բնականաբար, ժամանակներն են փոխուել, մեր գործելաոճն ու մեթոտիքան են փոխուել: Մենք դեռ զինուորագրուած ենք հէնց այդ դատին», նշած է Մարգարեան:
Անդրադառնալով տարուան սկիզբին քաղաքական բուռն իրադարձութիւններուն եւ այդ հարցին մէջ Դաշնակցութեան դիրքորոշման ու դերակատարութեան` Բիւրոյի ներկայացուցիչը պատմած է, որ ժողովրդական շարժման դեռ նախօրէին` սկզբնական փուլին, երբ դեռ երկու տասնեակ ժողովուրդ հաւաքուած էր, ինք պատկերասփիւռի կայանէն ունեցած ելոյթին ընթացքին («Առաջին լրատուական») ողջունած է շարժումը:
«Ես ասել եմ, որ ողջունելի է դա, եւ մենք ուզում ենք, որ այս շարժումը յաջողի, արդիւնաւորուի, չլինի այնպէս, որ այս շարժումը չյաջողի: Ես ուրախ եմ, որ յաջողել է», ըսած է Մարգարեան` ընդգծելով, որ ՀՅԴ-ի համար սրբութեան նման եղած է, որ ժողովուրդը ոտքի ելլելով իր իրաւունքներուն տէր կանգնած է` մերժելու ինչ որ վատ է, տգեղ է, վնասակար է, մերժելու եւ այդպիսով յառաջ երթալու:
Մարգարեան նաեւ նշած է, որ թէեւ աջակցած են շարժման, այնուամենայնիւ, ունեցած են լուրջ մտահոգութիւններ: «Ի սկզբանէ մենք ունեցել ենք մտահոգութիւն. որքան ժողովրդային շարժումը հրաշք էր, լաւն էր, իսկապէս ոգեւորող էր, երիտասարդութեան ներկայութիւնը բացառիկ էր, նոյնքան եւ մտահոգութիւնն էր մեծ: Մենք նկատում էինք, որ ժողովուրդը ոտքի է կանգնել, որովհետեւ աղքատութիւն կայ երկրում, փտածութիւն կայ երկրում, խտրական քաղաքականութիւն կայ երկրում, անարդարութիւն կայ երկրում, բայց մի շարք անձինք փորձում էին այդ շարժումը շեղել կամ ուղղորդել դէպի այլ տեղ: Այն, ինչ կոչւում է «գունաւոր յեղափոխութիւն», որն այսօր ծանօթ հասկացութիւն է եւ տարբեր երկրներում իրականացուել է, մենք այդ հարցով էինք մտահոգ, որովհետեւ «գունաւոր յեղափոխութեան» միակ գլխաւոր նպատակը տուեալ երկիրը ռուսական ազդեցութեան դաշտից դուրս բերելը եւ Արեւմուտքի ազդեցութեան դաշտ մտցնելն է: Բայց մեր ժողովուրդը դրա համար ոտքի չէր կանգնել, ժողովուրդը դրա համար փողոց դուրս չէր եկել, անարդարութիւնն էր նրան դուրս բերողը, խտրական քաղաքականութիւնը, աղքատութիւնը, բայց ժողովուրդը երբեք մտահոգ չի եղել, որ ռուսական խարիսխներ կան երկրում, ժողովուրդը երբեք չի ուզել, որ ազգայինը մերժուի մեր երկրում: Մենք շատ լաւ ենք հասկացել, որ երբ այդ շարժումը մտնի, այսպէս ասած, «գունաւոր յեղափոխութեան» հանգրուան, առճակատումն անխուսափելի կը լինի», ըսած է Մարգարեան:
Ըստ անոր, առճակատումէ խուսափելու համար Դաշնակցութիւնը ջանք չէ խնայած: «Ճիշդ այդ պատճառով մենք մեծ ճիգ ենք թափել: Մեր դիրքը տալիս էր այդ հնարաւորութիւնը, որ մի կողմից կապի մէջ լինենք Նիկոլ Փաշինեանի հետ` որպէս շարժման ղեկավարի, միւս կողմից` Սերժ Սարգսեանի հետ` իբրեւ փաստացի վարչապետի: Մենք փորձել ենք այդ առճակատման պահը թոյլ չտալ, այսինքն` թոյլ չտալ, որ մեր երկրում երկրորդ մարտի 1 տեղի ունենայ, արիւնահեղութիւն, բախում տեղի ունենայ, եւ, վերջապէս, ամենակարեւորը` մենք չպարտաւորուենք այլ, օտար ծրագրի համար ազգային գին վճարել: Շատ պարզ է` Ուքրանիան գնաց այդ ուղղութեամբ, Ղրիմով վճարեց այդ գինը, Վրաստանը գնաց այդ ուղղութեամբ, Աբխազիայով վճարեց այդ գինը: Մենք չէինք ուզում, որ մենք գին վճարենք: Դրա համար էր, որ մենք ամէն ճիգ թափեցինք, որ այդ շարժումը արդիւնաւորուի առանց, այսպէս ասած, Հայաստանի` աշխարհաքաղաքական փոփոխութիւն ապրելու», նշած է Բիւրոյի ներկայացուցիչը:
Ան դիտել տուած է, որ ճիշդ այդ ատեն էր, որ Դաշնակցութիւնը ձեւաւորեց «Քաղաքական հարթակ» հասկացութիւնը` համոզելով բոլորը, թէ՛ Նիկոլ Փաշինեանը, թէ՛ Սերժ Սարգսեանը, որ պահը այնպիսին է, որ ուժերու բախումով պէտք չէ հարց լուծել, պէտք է քաղաքական ուժերու համախմբումով կարենալ գտնել այնպիսի լուծում մը, որ երկրին համար լաւագոյնն է:
«Մենք նոյնիսկ դիմեցինք երկրի նախագահին: Նա հրապարակ եկաւ նախաձեռնութեամբ, որ նման հարթակ ստեղծուի: Բայց, ինչպէս յատուկ է Հայաստանին, շաբաթը ուրբաթից շուտ էր գալիս, եւ Ապրիլ 22-ին տեղի ունեցաւ Նիկոլ Փաշինեանի, Արարատ Զուրաբեանի եւ Սասուն Միքայէլեանի յայտնի ձերբակալութիւնը: Երկուշաբթի` երեկոյեան ժամը 22:00-ին, պարզուեց, որ յաջորդ օրը` ապրիլի 23-ին, պէտք է տեղի ունենայ Ազգային ժողովի նիստ, պէտք է նրանք զրկուեն անձեռնմխելիութիւնից ու նրանց ձերբակալութիւնը դառնայ մնայուն ձերբակալութիւն: Ապրիլի 23-ի առաւօտեան ժամը 9:00-ին մտել եմ վարչապետ Սերժ Սարգսեանի մօտ եւ յստակ ասել, որ եթէ նման նախաձեռնութեամբ խորհրդարան մտնեն, Դաշնակցութիւնը դէմ է քուէարկելու, չի համաձայնելու այս մօտեցումին: Նա ինձ հարցրել է` ինչո՞ւ, եւ ես բացատրել եմ, որ սա սրման է տանելու, սա քայլ է, որ մենք գնում ենք դէպի բախում, բախումն արիւնահեղութեամբ է տեղի ունենալու, եւ մենք դէմ ենք դրան: Նա ինձ հարցրել է` իսկ ի՞նչ պէտք է անենք այս վիճակում: Ասել եմ` նախ` յետաձգիր Ազգային ժողովի նիստը, երկրորդ` թոյլ տուր հանդիպեմ Նիկոլ Փաշինեանի հետ: Նա դժուարութեամբ, բայց վերջում համաձայնել է. Ազգային ժողովի նիստը յետաձգուեց, փոխադրուեց այդ օրը` երեկոյեան, եւ ես հանդիպեցի Նիկոլ Փաշինեանի հետ», պատմած է Մարգարեան:
Ներկայացնելով Փաշինեանի հետ բանտին մէջ ունեցած իր հանդիպումը` ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչը նշած է, որ նոյնատիպ զրոյց ունեցած է անոր հետ: «Ես Նիկոլ Փաշինեանին ասացի, որ մենք պէտք չէ գին վճարենք, պէտք է խուսափենք այս հարցով ազգային գին վճարելուց: Նա փորձեց հասկանալ` ինչի մասին է խօսքը, եւ ես բերեցի նոյն Ուքրանիայի, Վրաստանի օրինակը: Ասացի, որ մենք այլ ճանապարհով պէտք է գնանք, որովհետեւ հանգուցալուծումը յստակ է, բայց գին պէտք չէ վճարենք: Վերջին հաշուով` 28 տարուայ անկախութեան այս շրջանում, հազար ու մի զրկանքներով, դժուարութիւններով, ճնշումներով հանդերձ, ազգային մակարդակների վրայ ունեցել ենք նաեւ ձեռքբերումներ եւ դրանք պէտք չէ վտանգէինք ինչ-ինչ պատճառներով», շեշտած է Մարգարեան:
Անոր համաձայն, Փաշինեանի` բանտէն դուրս ելլելէն ետք արդէն «իրավիճակ էր փոխուել», եւ Սերժ Սարգսեանը որոշած էր մէկ կողմ քաշուիլ ու առիթ տալ Կարէն Կարապետեանին:
«Յամենայն դէպս` ուրախ եմ, որ Հայաստանում արիւն չթափուեց, բախում տեղի չունեցաւ, մենք գին չվճարեցինք, բայց գին չվճարելու մեր ճիգն ու ջանքը դեռ շարունակւում է: Յուսամ` բոլորս, անկախ կուսակցական պատկանելութիւնից, կ՛ունենանք այն գիտակցութիւնը, որ մեր երկիրը ղեկավարենք այնպէս, մեր գործերը դասաւորենք այնպէս, որ չպարտաւորուենք գին վճարել: Այդ գինը վճարելու իրաւունքը մենք չունենք», ըսած է Մարգարեան:
Դիտարկման, որ կալանավայրին մէջ այդ հանդիպման մասին հասարակութիւնը գիտէ, բայց Մարգարեան առաջին անգամ ըլլալով է, որ կը բանայ փակագիծները, ան արձագանգած է, որ այդ ընթացքին հարիւրաւոր հանդիպումներ ունեցած է, նաեւ` Նիկոլ Փաշինեանի հետ, սակայն հանդիպումներուն մանրամասնութիւնները չէ բացայայտած, քանի որ նման բան նկատած է կենցաղավարութեան եզրերէն դուրս:
«Քաղաքական մարդիկ կարող ենք հանդիպել, զրուցել, կարող է շատ կարեւոր հանդիպումներ լինեն պատմութեան համար, բայց օրուայ պահով այն կարող է այլ մեկնաբանութիւններ ունենալ, որ էժանացնում է ամէն ինչ: Ես մինչեւ հիմա չեմ գնացել այդ ճանապարհով, չեմ խօսել, բայց նաեւ նկատել եմ, որ չարաշահւում է: Ես հրապարակում չեմ եղել, միւսը եղել է, մէկը ջուր է բաժանել, մէկը չգիտեմ, թէ ինչ է արել, մենք ո՞ւր էինք այդ ժամանակ: Այնպէս չէ, որ մենք տանն էինք կամ կրաւորական դերակատարութիւն ենք ունեցել: Հակառակը` շատ աշխուժ դերակատարութիւն ենք ունեցել: Ես կարծում եմ, որ մայիսի 7-ը հասունացնելու առումով մեր դերակատարութիւնը շատ կարեւոր է եղել: Մայիսի 7-ը անարիւն յաջողեցնելու առումով մեր դերակատարութիւնը բաւական կարեւոր է եղել», ընդգծած է Հրանդ Մարգարեան:
Պատասխանելով այն հարցումին, թէ իշխանափոխութենէն ետք, բացի իշխանութեան փոփոխութենէն, ժողովուրդին կեանքին մէջ որեւէ փոփոխութիւն կը տեսնէ՞, թէ՞ ոչ` Բիւրոյի ներկայացուցիչը ըսած է. «Կայ դրականը, եւ կայ բացասականը: Դրականն այն է, որ յոյս կայ, որ պէտք է մի բան փոխուի: Յոյս կայ, որ վիճակը պէտք է լաւանայ: Սա, ի հարկէ, թէ՛ շատ լաւ է, թէ՛ շատ վտանգաւոր է: Վտանգաւոր է առաջին հերթին իշխող ուժի համար. նա պարտաւոր է բաւարարել ժողովրդի սպասելիքները: Եթէ չկարողացաւ դա անել, յուսախաբութեան ալիքը շատ մեծ է լինելու: Ես սրտանց չեմ ուզենայ, որ դա լինի, որովհետեւ մեր ժողովուրդը մեղք է, քանիերո՞րդ անգամ պէտք է յուսախաբուի»` յայտնած է ան` նշելով, որ այսօրուան փաստերը, սակայն, թոյլ չեն տար, որ այդպէս մտածենք:
«Բոլոր նախկին գիւղապետերը, դպրոցների տնօրէնները, պետական պաշտօնեաները սարսափած վիճակում են, որ ամէն վայրկեան կարող է իրենց դէմ գործ յարուցուել, ամէն վայրկեան կարող է իրենց տուգանեն, բանտարկեն: Այս վիճակը մեր երկրին ձեռնտու չէ», ըսած է Մարգարեան` շեշտելով, որ խօսքը մեծ փտածներու մասին չէ. «Խօսքս հակաօրինական գործունէութիւն ծաւալած մարդկանց մասին չէ, բայց շարքային անձանց, որոնք ինչ-որ պայմանների բերումով, գուցէ` յաճախ նաեւ պարտաւորուած, արել են անօրինականութիւններ: Նրանց այս ձեւով սարսափի մէջ պահել, ահաբեկուած պահել, ասել` եթէ այսպէս չանես, մենք գործ կը յարուցենք, այս մթնոլորտը մեզ ձեռնտու չէ: Մարդիկ չասեն էլ, մտածում են, որ կարող է այդպէս լինել: Սա մեր երկրի բարոյահոգեբանական մթնոլորտի համար ճիշդ չէ: Այս ժողովրդական շարժումը պէտք է այնքան մեծահոգի լինի, որ շարքային ընթացիկ երեւոյթները մենք ներենք, կարմիր գիծ քաշենք եւ նորից սկսենք», յայտնած է ան:
Ըստ Մարգարեանի, թէեւ այսօրուան հոգեբանական մթնոլորտին մէջ պիտի կարենանք անօրինականութեան, փտածութեան դէմ դնել, բայց եթէ հարցերուն հիմնական լուծում չտանք, անոնք անխուսափելիօրէն պիտի կրկնուին: «Փտածութիւնը մի բան չէ, որ մարդը միշտ գայթակղութիւն ունենայ դա անելու: Եթէ մարդն ունի ապահով կեանք, արժանապատիւ կեանք, երբեք դա չի վտանգի` փտածութեան ճամբով գնալու համար: Եթէ անգամ վտանգողներ լինեն, տոկոս չեն կազմի, շատ քիչ կը լինեն: Բայց եթէ մի բան համատարած է լինում, նշանակում է` երեւոյթ է, որ պատճառներն ունի, եւ պատճառները պէտք է վերացնել, որպէսզի երկիրը երկիր դառնայ, եւ երկիրը դուրս բերենք այս անբնական վիճակից: Ես գիտեմ, որ մարդիկ այսօր իսկապէս սարսափած են, վախեցած են, եւ գուցէ մարդկանց ձեռք է տալիս, որ ժողովուրդն առայժմ շարունակի հէնց այս ձեւով ապրել», յայտնած է Մարգարեան:
Անցած ժամանակը ցոյց տուաւ, որ մենք իսկապէս ճիշդ ճամբով ընթացած ենք: «Այսինքն` եթէ լինէր նախկին Սահմանադրութիւնը, երկու բան անխուսափելի կը լինէր Հայաստանում` գունաւոր յեղափոխութիւնն արդէն իրականացուած կը լինէր, եւ մենք կ՛ունենայինք ազգային մեծ կորուստներ, ու անպայման արիւնահեղութիւն կը լինէր: Խորհրդարանական համակարգը կանխեց դա, որովհետեւ այն ելք է ցոյց տալիս առճակատումների պահերին», ըսած է ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչը:
Անոր համաձայն, այդպէս ալ եղաւ: «Իշխող ուժը չմտածեց, որ ինքը կորցնում է ամէն ինչ, տեսաւ, որ խորհրդարանով կարող է ինչ-որ բան վերահսկել: Հէնց սա փրկեց երկիրը, որպէսզի արիւնահեղութիւն տեղի չունենայ: Ոչ ոք թող իրեն առանձնապէս չվերագրի սա` ո՛չ մենք, ո՛չ ընդդիմութիւնը, ո՛չ էլ իշխանութիւնը: Մեր երկիրն ունեցաւ լուրջ յաջողութիւն, եւ ես դա բոլորի հաշուին եմ դրական արձանագրում, բայց պէտք է արդար լինենք եւ խոստովանենք` խորհրդարանական համակարգն էր, որ հնարաւորութիւն տուեց չգնալու արիւնահեղութեան ճանապարհով: Սա ամենամեծ ձեռքբերումն է, որ մենք ունեցել ենք: Դրա համար պէտք է պատմութիւնը շնորհակալ լինի նաեւ մեզնից, որ խորհրդարանական համակարգը ստեղծեցինք», նշած է Մարգարեան:
Անոր համաձայն, Դաշնակցութիւնը յաճախ կ՛ըսէր, որ պէտք է խորհրդարանական համակարգ ստեղծել, անկախ անձերու կարգավիճակէն: «Մենք դեռ 1991 թուականից ենք խորհրդարանական համակարգ պահանջել, այն ժամանակ ո՛չ Սերժ Սարգսեան կար, ո՛չ էլ մէկը գիտէր, որ մի օր յայտնուելու է նման մարդ, որ դառնայ երկրի նախագահ, յետոյ` վարչապետ: Մենք միշտ խորհրդարանական համակարգ ենք պահանջել, եւ մեր պահանջը եղել է երկրի կառուցուածքային հարցով: Երբեք դա անձնաւորուած պահանջ չի եղել, այլ` սկզբունքային հարց: Մենք նաեւ Առաջին հանրապետութիւնն ենք ղեկավարել, որը նոյնպէս խորհրդարանական է եղել: Սա մեզ համար եղել է սկզբունքի հարց, եւ այսօր ես հոգեկան, բարոյական առումով նաեւ գոհ եմ այն իմաստով, որ դա մեր երկիրը փրկեց արիւնահեղութիւնից», նշած է ան:
Մարգարեանի համաձայն, որեւէ երկրի խորհրդարան առողջ է, եթէ կը ներկայացնէ հասարակութեան բոլոր շերտերը: «Բոլորը այնտեղ են կարողանում իշխել, քննարկել, այնտեղ են քուէարկում, օրէնքներ ընդունում: Հասարակութիւնը պէտք է ներկայացուած լինի խորհրդարանում: Ընդունենք, որ այսօրուայ պահն այդ յարմար պահը չէ, մի փոքր տարբեր պահ է. կայ բարձրացած ալիք, այդ ալիքի վրայ յայտնուած մարդ, որն ունի մեծ ժողովրդականութիւն, եւ այդ անձով է պայմանաւորուած, ոչ թէ նրա խումբով, ոչ էլ` անձի ներկայացրած գաղափարախօսութեամբ կամ ծրագրով: Անձի նկատմամբ համակրանք է, եւ որքան Էլ յարգելի լինի այդ համակրանքն ու վստահութիւնը, մի բան պարզ է` դա ո՛չ ծրագիր է, ո՛չ խումբ է, ո՛չ գաղափարախօսութիւն է, ո՛չ քաղաքական ուղեցոյց է: Դա մէկ անձ է, որ եկել է որոշ հոգեբանական մթնոլորտի մէջ` անցեալը մերժելու, բայց դեռ յստակ չէ այն ապագան, որ ուզում է կերտել: Այն 70-80 հոգին, որոնց Նիկոլ Փաշինեանն ուզում է բերել խորհրդարան (չեմ ուզում երբեւէ մէկի մասին անյարգալից խօսք ասել, յանկարծ այդ տպաւորութիւնը չթողնեմ), բայց կենսագրութիւն չունի, նրանք արած գործ չունեն, վաստակ չունեն, ճանաչողութիւն չունեն, որ ասենք` դրանց պատճառով նրանք վաղը կարող են յայտնուել խորհրդարանում», յայտնած է Մարգարեան:
Անոր համաձայն, կայ պատճառ մը, որ անոնք կարենան յայտնուիլ խորհրդարանին մէջ` «այդ անձանց անունը կը լինի Նիկոլ Փաշինեանի անուան կողքին»: «Սա վտանգաւոր է, որովհետեւ խորհրդարանն այն տեղն է, ուր իշխանութիւնը պէտք է կարողանայ ինքն իրեն հաւասարակշռել, կարգաւորել եւ հակակշռել: Այնտեղ պէտք է լինեն գիտակ մարդիկ: Ես չեմ խօսում այն մասին, որ նախկինում այդպիսին էր խորհրդարանը, ես խօսում եմ, թէ ինչպիսի՞ն պէտք է լինի խորհրդարանը: Դրանք տարբեր բաներ են: Որեւէ մէկը չկարծի, որ ես ասում եմ` նախորդ խորհրդարանն իտէալական էր: Ո՛չ: Բայց այն, ինչ ուզում ենք ստեղծել, պէտք է անպայման լաւը լինի, չէ՞: Կարող անձերով պէտք է լաւը լինի, վաստակ ունեցող մարդկանցով պէտք է լաւը լինի: Այդ վաստակը կարող է լինել երկու գրքի հրատարակութիւն: Տարբեր ձեւերով այն կարող է ձեռք բերուել: Այլապէս` շինծու բան է ստացւում. մէկն իր յետեւից քարշ է տալիս 70 հոգու, որոնց ժողովուրդը չի ճանաչում», նշած է Բիւրոյի ներկայացուցիչը:
Ինչ կը վերաբերի ընտրութիւնները դեկտեմբերին կայացնելուն` Հրանդ Մարգարեան դիտել տուած է, որ իրեն համար անհասկնալի էր, թէ ինչո՞ւ դեկտեմբեր որոշուեցաւ: «Կարծեմ` Նիկոլ Փաշինեանն այնքան ժողովրդականութիւն ունէր, որ եթէ ընտրութիւնը մարտին էլ լինէր, պէտք չէ շատ տուժէր: Այն խորհրդարանը, որ մենք ունենալու ենք, տայ Աստուած, որ ես սխալուեմ, բայց չունեմ այնքան տուեալ` ասելու, որ դա կը լինի մեր ուզած, ժողովրդի ուզած խորհրդարանը», նշած է ան` այնուամենայնիւ աւելցնելով, որ որակաւոր խորհրդարան մը կը ծառայէ բոլորին շահերուն:
Անդրադառնալով նաեւ նորաստեղծ կուսակցութիւններուն` Մարգարեան ընդգծած է, որ կուսակցութիւն ստեղծելը կատակ չէ, դժուար է: «Մեզ նման փորձառու կազմակերպութեան մէջ անգամ լինում է պահ` յուսախաբ են անում մարդուն: Եթէ կուսակցական են, նշանակում է` կիսում են այդ կուսակցութեան գաղափարախօսութիւնը, քաղաքական ուղեգիծը: Եթէ մեզ համար դժուար է, նորաթուխ կուսակցութիւնների համար կրկնակի դժուար է», ըսած է ան:
Մարգարեան աւելցուցած է, թէ կը փափաքէր, որ կուսակցութիւններուն ներկայացուցած ցանկերուն մէջ աւելի մեծ ըլլար մտաւորականներու, գիտնականներու, համալսարաններու դասախօսներուն թիւը, եւ որակեալ ուժ հասնէր խորհրդարան: «Բայց ինչ-ինչ պատճառներով նախընտրեցին այն, ինչ կուսակցութիւններն ունեն այսօր», եզրափակած է Բիւրոյի ներկայացուցիչը: