ՏՆՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՃ, ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱՆ-ՍՓԻՒՌՔ ՀԱ­ՄԱ­ԳՈՐ­ԾԱԿ­ՑՈՒ­ԹԻՒՆ, ՆԵՐ­ԳԱՂԹ, ԵՒ ԲԱԶ­ՄԱ­ԶԱ­ՒԱ­ԿՈՒ­ԹԻՒՆ

Image may be NSFW.
Clik here to view.

Ա.ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ

Հա­յաս­տա­նի բնակ­չու­թիւնը 1989 թուա­կա­նին, այ­սինքն խորհր­դա­յին միու­թեան փլու­զու­մից մէկ-եր­կու տա­րի առաջ, եղել է 3448.600 հո­գի:

Ըստ 2011 թուա­կա­նին Հա­յաս­տա­նում տե­ղի ու­նե­ցած մար­դա­հա­մա­րի Հա­յաս­տա­նի ընդ­հա­նուր եւ մշտա­կան բնակ­չու­թիւնը կազ­մել է 3018900 հո­գի, իսկ 2013-ին Հա­յաս­տա­նի ընդ­հա­նուր բնակ­չու­թիւնը բաղ­կա­ցած է եղել 3026879 հո­գուց, այ­սինքն Հա­յաս­տա­նի ընդ­հա­նուր բնակ­չու­թիւնը  2011-ի մար­դա­հա­մա­րից յե­տոյ աւե­լա­ցել է 7979 հո­գով:

Այս թուա­կան տու­եալ­նե­րը ցոյց են տա­լիս, որ Հա­յաս­տա­նում խորհր­դա­յին կար­գե­րի վեր­ջին տա­րի­նե­րի հա­մե­մա­տու­թեամբ , մեր երկ­րի բնակ­չու­թեան թիւը նուա­զել է 421721 հո­գով:

Նկա­տի ու­նե­նա­լով վե­րո­յիշ­եալ վի­ճա­կագ­րա­կան տու­եալ­նե­րը, կա­րե­լի է  ասել, որ վեր­ջին 22 տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում եթէ մեր երկ­րում բնակ­չու­թեան բնա­կա­նոն աճ գո­յու­թիւն ու­նե­ցած լի­նէր, այ­սօր Հա­յաս­տա­նի բնակ­չու­թեան թիւը ոչ թէ 3026879, այլ` շուրջ 5000000 հո­գի պէտք է լի­նէր, ու­րեմն ար­տա­գաղթ է տե­ղի ու­նե­ցել սա­կայն մեր խնդի­րը ոչ միայն ար­տա­գաղթն է, այլ նաեւ այն, թէ ինչ­պէս է մեր մա­մու­լում ներ­կա­յաց­ուել այդ ար­տա­գաղ­թը:

Նրանք, որոնք Հա­յաս­տա­նի վե­րան­կա­խա­ցու­մից ի վեր ար­տա­գաղ­թի գծով հետեւել են մեր մա­մու­լին, կա­րող են հաս­տա­տել, որ եթէ ճիշտ լի­նէ­ին ար­տա­գաղ­թի մա­սին ներ­կա­յաց­ուած թուե­րը եւ ան­հիմն նա­խա­տե­սու­թիւն­նե­րը, այ­սօր մեր երկ­րի բնակ­չու­թեան թիւը ոչ միայն նուա­զած պէտք է լի­նէր, որը նուա­զել է, այլ Հա­յաս­տա­նում ընդ­հան­րա­պէս մարդ մնա­ցած չէր լի­նի:

Խնդիրն այն է, որ ար­տա­գաղ­թը ան­ճիշտ ու սար­սա­փե­լի թուե­րով եւ չա­րա­գու­շակ նա­խա­տե­սու­թիւն­նե­րով ներ­կա­յաց­նող­նե­րը ի՞նչ են հե­տապն­դում. արդ­եօ՞ք նրանք այդ­պի­սով օգ­նում են տնտե­սա­կան ու այլ բազ­մա­թիւ դժուա­րու­թիւն­ներ դի­մագ­րա­ւող մեր երկ­րի ժո­ղովր­դին: Արդ­եօ՞ք նրանք իրենց յո­ռե­տե­սա­կան մօ­տե­ցում­նե­րով աւե­լի չեն խո­րաց­նում  հայ­րե­նի ժո­ղովր­դի յո­ռե­տե­սու­թիւնն  ու յու­սա­խա­բու­թիւնը եւ վեր­ջին հա­շուով ո՞ւմ են ծա­ռա­յում յո­ռե­տե­սա­կան  մօ­տե­ցում­ներն ու չա­րա­գու­շակ նա­խա­տե­սու­թիւն­նե­րը եւ հե­տաքր­քիրն այն է, որ չա­րա­գու­շակ­նե­րը  ընդ­հան­րա­պէս չեն խօ­սում այն մա­սին թէ ինչ­պէս կա­րե­լի է ար­տա­գաղ­թի թա­փը կոտ­րել եւ կամ այն կա­սեց­նել:

Առանց տնտե­սա­գէտ կամ հա­սա­րա­կա­գէտ լի­նե­լու, կա­րե­լի է ասել, որ ար­տա­գաղ­թի կա­սեց­ման ամե­նա­ար­դիւ­նա­ւէտ եղա­նա­կը երկ­րում աշ­խա­տա­տե­ղեր ստեղ­ծելն է եւ դա կա­րե­լի է իրա­գոր­ծել, եթէ հաշ­ուի առ­նենք, որ “Հա­յաս­տա­նը ոչ թէ հա­րուստ, այլ շատ հա­րուստ եր­կիր է“, ինչ­պէս հաս­տա­տում է Ռու­դոլֆ Գէորգ­եա­նը, որի հետ հար­ցազ­րոյց է վա­րել  Ար­մէ­նու­հի Դե­միրճ­եա­նը: Այդ հար­ցազ­րոյ­ցը հրա­պար­ակ­ուել է “ԱԶԳ“-ի 2013 թուա­կա­նի Յու­նիս 13-ի հա­մա­րում:

Պա­րոն Գէորգ­եա­նը իր հաս­տա­տու­մը հիմ­նա­ւո­րում է այս­պէս` “Ես հա­մոզ­ուած եմ, որ կը գան լաւ ժա­մա­նակ­ներ, երբ այս­տեղ էլ կը ներ­խու­ժեն բարձր տեխ­նո­լոգ­ի­ա­ներ եւ ինչ­պէս Շուէտ­իա­յում, մենք էլ մի հան­քա­քա­րից 10 մե­տաղ կը ձու­լենք, կու­նե­նանք ան­թա­փօն ար­տադ­րու­թիւն: Ցա­ւօք այ­սօր նոյ­նիսկ ամեն­ա­հա­րուստ հան­քա­վայ­րից, ասենք, ոս­կու հան­քից, միայն մի մե­տաղ ենք ստա­նում` ոս­կի, առա­ւե­լա­գոյ­նը նաեւ ար­ծաթ: Ընդ որում, ոս­կի էլ չենք ար­տադ­րում, այլ միայն խտա­նիւթ, որն ու­ղարկ­ւում է Բրի­տան­իա: Մո­լիբ­դե­նի հան­քա­վայ­րից էլ մո­լիբ­դե­նի խտա­նիւթ ենք ստա­նում: Միայն փոքր մի քա­նա­կու­թիւն` տա­րե­կան 300 տոն­նա ֆեր­մո­լիբ­դեն`  մո­լիբ­դե­նի ու եր­կա­թի հա­մա­ձուլ­ուածք,մշա­կում են Երեւա­նի մա­քուր եր­կա­թի գոր­ծա­րանն ու Քա­ջա­րա­նի“ “Մո­լիպ­տեն փրո­տաք­շըն“ը եւ ար­տա­հա­նում,  քա­նի որ Հա­յաս­տա­նում կի­րա­ռու­թիւն չու­նի: Վերջ: Մնա­ցած` ոս­կուց շատ աւե­լի թանկ ու հազ­ուա­գիւտ մե­տաղ­նե­րը` ռե­նիում, բիս­մուտ, սե­լեն, տե­լուր, ին­դիւմ, գա­լիում, կոր­չում են խա­րա­մի թա­փօն­նե­րի մէջ: Ար­տա­հան­ւում է  նաեւ սեւ պղնձի ողջ քա­նա­կու­թիւնը` 5-7 հա­զար տոն­նա, իսկ նախ­կի­նում` 45 հա­զար տոն­նա կար­միր պղինձ էինք ար­տադ­րում, որը մշա­կում էին Երեւա­նի ու գա­ւա­ռի մա­լու­խի գոր­ծա­րան­նե­րը, որոնք ցա­ւօք, այ­սօր նոյն­պէս չեն աշ­խա­տում:

Սա անե­լու՞ բան է, կը մտա­ծի մեզ­նից իւ­րա­քան­չիւ­րը: Եթէ ոս­կուց թանկ մե­տաղ­նե­րը, որ օգ­տա­գործ­ւում են հրթի­ռա­յին ու ատո­մա­յին ար­տադ­րու­թիւն­նե­րում, թա­փում ենք կամ սեւ պղնձի ու մո­լիբ­դե­նի հետ նուէր տա­լիս այ­լոց, իսկ պղնձի ու մո­լիբ­դե­նի հետ  խտա­նիւթն էլ դրսին վա­ճա­ռում ենք…կէս գնով, ու­րեմն էլ ին­չու՞ ենք բո­ղո­քում աղ­քա­տու­թիւ­նից: Նման տնտես­ուար օղակ­նե­րից պե­տու­թիւնը պա­տաս­խա­նատ­ուու­թիւն չի պա­հան­ջում:

Իսկ այլ օգ­տա­կար հա­նա­ծոն­ե՞­րը …

Սա ինձ հա­մար յու­զիչ թե­մա է, որով­հետեւ Հա­յաս­տա­նը ոչ թէ հա­րուստ, այլ շատ հա­րուստ եր­կիր է( ընդ­գծու­մը մերն է) պար­զա­պէս մենք մեր ու­նե­ցա­ծի գի­նը լրիւ չենք գի­տակ­ցում: Թիւր տե­սա­կէտ է, թէ եր­կի­րը հա­րուստ է, եթէ նաւթ ու ոս­կի ու­նի: Մեր դժբախ­տու­թիւնն այն է, որ բո­լոր տի­պի հա­նա­ծոն­ներն էլ` մե­տա­ղա­կան ու ոչ մե­տա­ղա­կան, խիստ մա­կե­րե­սօ­րէն ենք մշա­կում: Հէնց տու­ֆը բար­բա­րո­սա­բար է օգ­տա­գործ­ւում դեռ խորհր­դա­յին ժա­մա­նակ­նե­րից: Միայն շի­նա­րա­րու­թեան  հա­մար: Մինչ­դեռ յայտ­նի է, որ տու­ֆի եւ յատ­կա­պէս տու­ֆա­ւազ­նե­րի մէջ ոս­կի եւ ար­ծաթ կայ: Ամե­նա­ցա­ւա­լին. չեն օգ­տա­գոր­ծում մեր պեմ­զա­նե­րը, պեռ­լիտ­նե­րը: Պեռ­լի­տը ար­դէն հրաբ­խա­յին ապա­կի է: Դրա­նից կա­րե­լի է ստա­նալ բար­ձրո­րակ ապա­կի, սա­լիկ, թել, աղա­լով` բազ­մա­պի­սի շի­նա­նիւ­թեր, ներ­կեր….: Մեր բնա­կան քա­րե­րի մշակ­մամբ կա­րող ենք եւ ար­դիւ­նա­բե­րու­թիւն զար­գաց­նել, եւ արդ­ի­ա­կան շի­նա­նիւ­թեր ու­նե­նալ, բայց որ­քան ժա­մա­նակ է, խօս­քը գոր­ծի չի փոխ­ւում…..

Շուէտ­իա­յում եր­կա­թի 5 հան­քա­վայր կայ, որոնց շա­հա­գոր­ծու­մից ստա­նում են 20 տի­պի մե­տաղ եւ … ոչ մի թա­փօն: Յե­տոյ էլ` թա­փօ­նի նկատ­մամբ յա­տուկ մօ­տե­ցում կայ: Դրա հա­մար ար­դիւ­նա­բե­րո­ղը պե­տու­թեա­նը հարկ է վճա­րում: Այս­տեղ ճիշտ հա­կա­ռակն է. պե­տու­թիւնը պի­տի ծախ­սեր անի, որ պո­զամ­բա­րը պահ­պա­նի, ար­տա­հոս­քե­րը կան­խի:

Ո՞ՐՆ Է ԵԼՔԸ

Սրտցա­ւու­թիւնը: Այ­սօր ցա­ւօք, Հա­յաս­տա­նը դար­ձել է տե­ղանք, որից գեր­շա­հոյթ­ներ ստա­ցող մար­դիկ կապ չու­նեն Հա­յաս­տա­նի ժո­ղովր­դի հե­տաքրք­րու­թիւն­նե­րի հետ: Հանք շա­հա­գոր­ծող բո­լոր ըն­կե­րու­թիւն­նե­րը 100 տո­կո­սով դրսի ըն­կե­րու­թիւն­ներ են, որոնց յու­զո­ղը հի­մա եւ այ­սօր բա­ռերն են, այս պա­հի յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րը: Հա­յաս­տա­նի վա­ղը նրանց չի յու­զում: Մեր բնա­պահ­պան­նե­րի ահա­զան­գնե­րը ճիշտ են: Աստ­ուած չա­նի, որ նրանց կան­խա­տե­սում­նե­րը ճիշտ դուրս գան, եւ Թե­ղու­տում կա­ռուց­ւող հարս­տա­ցու­ցիչ ֆաբ­րի­կա­յի կամ Բրի­տան­իա­յի ար­քա­յազ­նի հե­տամ­տած ոս­կու նոր հան­քե­րի շա­հա­գործ­ման պատ­ճա­ռով կանգ­նենք խմե­լու ջրի, յատ­կա­պէս Սեւա­նի աղ­տոտ­ման խնդրի առջեւ: Չքաշ­ուենք եւ հարց տանք` այլեւս ո՞ւմ պի­տի ծա­ռա­յի մեր եր­կի­րը: Հա­յաս­տանն այ­դու­հետեւ կը լի­նի ոչ թէ եր­կիր, այլ տա­րածք… Թող այն կար­ծի­քը  ստեղծ­ուի, թէ ես դէմ եմ հան­քե­րի շա­հա­գործ­մա­նը: Իբրեւ գիտ­նա­կան` ես նոյ­նիսկ շա­հագրգռ­ուած եմ դրա­նով: Պար­զա­պէս ամէն ինչ պի­տի ար­ուի մտած­ուած ու գի­տա­կա­նօ­րէն ճիշտ, յօ­գուտ ժո­ղովր­դին: Պե­տու­թիւնը պի­տի կա­րո­ղա­նայ վե­րահս­կել իր պա­շար­նե­րը եւ ամե­նա­խիստ պա­տիժ­նե­րով կան­խել բնու­թեան աղ­տո­տու­մը: Անե­լիք­ներ շատ ու­նենք…..“:

Պե­տա­կան որոշ պաշ­տօ­նա­տար­նե­րի, աւե­լի ճիշտ` չի­նով­նիկ­նե­րի` գոր­ծա­րար­նե­րի բնա­կա­նոն գոր­ծու­նէ­ու­թիւնը ար­գե­լա­կող ար­հես­տա­կան խո­չըն­դոտ­ներն ու չա­րա­շա­հում­նե­րը վե­րաց­նե­լով, Հա­յաս­տա­նում գոր­ծա­րա­րու­թեան հա­մար ապա­հով ու վստա­հե­լի դաշտ ստեղ­ծե­լով եւ հայ­րե­նի­քի ու Սփիւռ­քի գոր­ծա­րար­նե­րին  հա­մախմ­բե­լով կա­րե­լի է մեր հան­քե­րը լա­ւա­պէս օգ­տա­գոր­ծել ի շահ մեր երկ­րի:Image may be NSFW.
Clik here to view.

Ընգ­ծե­ցինք “հայ­րե­նի­քի ու Սփիւռ­քի գոր­ծա­րար­նե­րին“, քան­զի այս վեր­ջին­նե­րը հա­ւա­նա­բար աւե­լի բա­րե­խիղճ կեր­պով կօգտ­ագոր­ծեն մեր հան­քե­րը, ստաց­ուած շա­հը ան­պայ­ման Հա­յաս­տա­նից դուրս չեն տա­նի , ինչ­պէս օտա­րերկր­եայ ըն­կե­րու­թիւն­նե­րը, ստաց­ուած շա­հով աւե­լի կը ծա­ւա­լեն իրենց գոր­ծու­նէ­ու­թիւնը, երկ­րում նոր աշ­խա­տա­տե­ղեր կը ստեղ­ծեն եւ կը նպաս­տեն հայ­րե­նի ժո­ղովր­դի բա­րե­կե­ցու­թեան:

Այս տա­րի տօն­ւում է Հա­յաս­տա­նի Ազ­գա­յին Ակա­դեմ­իա­յի 70 ամ­եա­կը: Տե­ղե­կա­ցանք, որ մենք ու­նենք մեծ թուով երի­տա­սարդ գիտ­նա­կան­ներ եւ իմա­ցանք նաեւ, որ սփիւռք­եան բազ­մա­թիւ գիտ­նա­կան­ներ ու գի­տաշ­խա­տող­ներ սեր­տօ­րէն հա­մա­գոր­ծակ­ցում են հայ­րե­նի գոր­ծըն­կեր­նե­րին եւ մի­աս­նա­բար իրա­կա­նաց­նում են բազ­մա­թիւ ծրագ­րեր:

Եթէ գի­տու­թեան ոլոր­տում կա­րե­լի է այս­պէս  անել, նշա­նա­կում է, որ կեան­քի տար­բեր բնա­գա­ւառ­նե­րում եւս կա­րե­լի է սեր­տօ­րէն հա­մա­գոր­ծակ­ցել:

Վե­րան­կա­խաց­ուած Հա­յաս­տա­նը այ­սօր իս­կա­պէս կա­րիք ու­նի արեւմտեան ճար­տա­րա­գի­տու­թեան ու ար­հես­տա­գի­տու­թեան:

Հայ գոր­ծա­րար­նե­րի աջակ­ցու­թեամբ եւ կամ նրանց նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ կա­րե­լի է ար­հես­տա­գի­տա­կան դպրոց­ներ, քո­լէճ­ներ հիմ­նել եւ նա­մա­նա­ւանդ արեւմտեան երկր­նե­րից հրա­ւի­րել հանգստ­եան կոչ­ուած սփիւռ­քաբ­նակ մաս­նա­գէտ ար­հես­տա­ւոր­նե­րի, որ­պէս­զի այդ դպրոց­նե­րում մի առ ժա­մա­նակ անվ­ճար դա­սա­ւան­դեն:

Կար­ծում ենք այս վեր­ջին­նե­րը սի­րա­յօ­ժար կա­նեն մեր նշած գոր­ծը եւ նրանք այդ­պի­սով ոչ թէ միայն կը նպաս­տեն մեր երկ­րի զար­գաց­մա­նը, այլեւ կի­մաս­տա­ւո­րեն իրենց կե­նա­քը եւ իրենց շոյ­ուած կը զգան:

ՆԵՐԳԱՂԹ

Այո՛, ար­տա­գաղ­թը տա­կա­ւին շա­րու­նակ­ւում է, սա­կայն դա չի նշա­նա­կում, որ չի կա­րե­լի ներ­գաղթ կազ­մա­կեր­պել:

Սփիւռ­քում կան խա­ւեր, յատ­կա­պէս հանգստ­եան կոչ­ուած մար­դիկ, որոնք կաշ­կանդ­ուած չեն ըն­տա­նե­կան կա­պե­րով եւ ու­նեն տնտե­սա­կան բա­ւա­րար մի­ջոց­ներ, որոն­ցմով կա­րող են հան­գիստ կեանք ու­նե­նալ մեր երկ­րում: Այս մարդ­կանց շրջա­նակ­նե­րում տե­ղե­կատ­ուա­կան լայն գոր­ծու­նէ­ու­թիւն ծա­ւա­լե­լով կա­րե­լի է նրանց խրա­խու­սել որ հայ­րե­նի երկ­րում հաս­տատ­ուեն: Այս մար­դիկ գլխա­ւո­րա­պէս տա­ռա­պում են առանձ­նու­թիւ­նից ու մե­նա­կու­թիւ­նից եւ մեր երկ­րում հաս­տատ­ուե­լով նրանք կը ձեր­բա­զատ­ուեն մեն­ակու­թիւ­նից, իրենց կեանքը կի­մաս­տա­ւոր­ուի, բա­ցի այդ նրանց նիւ­թա­կան մի­ջոցն­երը ինչ չա­փով որ շրջա­նա­ռու­թեան մէջ կը մտնեն եւ որոշ չա­փով կը նպաս­տեն հայ­րե­նի ժո­ղովր­դի բա­րե­կե­ցու­թեա­նը:

Ի հար­կէ հա­սա­րա­կա­գի­տա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն կա­տա­րե­լով եւ վի­ճա­կագ­րա­կան տու­եալ­ներ հա­ւա­քե­լով սփիւռ­քաբ­նակ մեր ժո­ղովր­դի մէջ կը գտնուեն հայ­րե­նի­քում հաս­տատ­ուե­լու ատակ այլ խա­ւեր եւս:

Հա­յաս­տա­նի` Սփիւռ­քի եւ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թիւն­նե­րը, Սփիւռ­քի քա­ղա­քա­կան, եկե­ղե­ցա­կան, մշա­կու­թա­յին եւ այլ կազ­մա­կեր­պու­թեանց հետ սերտ գոր­ծակ­ցու­թեամբ կա­րող են իրա­կա­նաց­նել այս եւ  նման առա­ջադ­րանք­նե­րը:

Առաջ քաշ­ուած մեր առա­ջադ­րանք­նե­րը պար­զա­պէս մտա­յղա­ցում­ներ են եւ ոչ թէ ծրագ­րեր եւ մենք այդ առա­ջարկ­նե­րը իբրեւ հա­լած իւղ չենք ըն­դու­նում, սա­կայն հա­ւա­տա­ցած ենք, որ եթէ մեր մա­մու­լում ու լրատ­ուա­մի­ջոց­նե­րում շա­րու­նակ ար­ծարծ­ուի հայ­րե­նիք – Սփիւռք հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան հար­ցը` այն կը բիւ­րե­ղա­նայ, մեր պե­տու­թեան ու­շադ­րու­թեա­նը կ՛ար­ժա­նա­նայ եւ մեծ հա­ւա­նա­կա­նու­թեամբ կը գոր­ծադր­ուի: Մեր հրա­տապ հար­ցե­րից մէկն էլ բազ­մա­զա­ւա­կու­թեան խնդիրն է:

Բազ­մա­զա­ւա­կու­թիւնը խրա­խու­սե­լու հա­մար կա­րե­լի է յատ­կա­պէս Սփիւռ­քի գոր­ծա­րար­նե­րին ու մե­ծա­հա­րուստ­նե­րին հա­մախմ­բել ու մղել, որ նրան­ցից իւ­րա­քան­չիւ­րը ստանձ­նի մի քա­նի երե­խա­նե­րի նիւ­թա­կան հո­գա­տա­րու­թիւնը մինչեւ մի որոշ տա­րիք:

Այս գոր­ծը եւ կամ որեւէ գործ կազ­մա­կեր­պե­լու հա­մար հնա­րա­ւոր է տե­ղեկտ­ուա­կան լայն, հետեւո­ղա­կան ու եր­կա­րամ­եայ ար­շաւ սկսել, մինչեւ որ մեզ յու­զող խնդիր­նե­րը բիւ­րե­ղա­նան ու ժո­ղովր­դի սե­փա­կա­նու­թիւնը դառ­նան:

Թերեւս աս­ուի, որ մար­դիկ ան­տար­բեր են մեր ժո­ղովր­դին յու­զող խնդիր­նե­րի նկատ­մամբ, բայց մար­դիկ ան­տար­բեր չեն, մարդ­կանց ան­տար­բե­րու­թեան են մղում մեր իշ­խա­նու­թիւն­ներն ու կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը եւ դա որեւէ ղե­կա­վա­րու­թեան ժո­ղովր­դա­վար չլի­նե­լու եւ ան­ճա­րա­կու­թեան ապա­ցոյցն է. դա նրանց թոյլ կէտն է: Մար­դիկ, որոնք ժո­ղովր­դա­վա­րօ­րէն չեն կա­րո­ղա­նում ղե­կա­վա­րել, կար­ծում են, որ ժո­ղո­վուրդն է ան­տար­բեր:

Ցարդ ինչ որ  աս­ուեց Հա­յաս­տա­նի մա­սին, հա­մար­եայ նոյ­նը կա­րե­լի է ասել նաեւ Ար­ցա­խի եւ Ջա­ւախ­քի մա­սին:

Մեր առա­ջադ­րանք­նե­րի եւ ընդ­հան­րա­պէս նման առա­ջադ­րանք­նե­րի գոր­ծադր­ման հա­մար շատ մեծ եւ վճռո­րոշ դեր կա­րող են ու­նե­նալ Հա­յաս­տա­նի` Սփիւռ­քի եւ Ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թիւն­նե­րը: