ՎԵ­ՐԵԼՔ ՍՈՒՐԲ ԼԵՌ ԱՐԱ­ՐԱՏ

ԿԱ­ՐԻ­ՆԷ  ԱՂԱ­ՊԱՊ­ԵԱՆ

Կ՛ու­զէի նստել մի քա­րի վրայ

Եւ ան­վերջ նա­յել իմ Արա­րա­տին,

Հար­բել հայ­րե­նի մի­րա­ժով նրա

Եւ յա­ւերժ նա­յել իմ Արա­րա­տին:

Եւ նստած լեռին այդ քա­րի վրայ`

Ան­դա­դար նա­յեմ իմ Արա­րա­տին,

Մինչ շի­րիմ դառ­նայ քարն էլ ինձ վրայ

Եւ մամ­ռած նա­յեմ իմ Արա­րա­տին:

Յով­հան­նէս Շի­րազ

Աւետ­եաց երկ­րի կորստ­եան ցաւն ու կսկի­ծը սերն­դէ սե­րունդ փո­խանց­ւում են նա­եւ մեր յա­ջորդ­նե­րին եւ ներծծ­ւում նրանց ար­եան մէջ ու ար­թուն պա­հում կա­րօ­տը` մոր­մո­քող, ծո­վա­ծա­ւալ, ափ­եափ զար­նուող, ստէպ-ստէպ ահագ­նա­ցող կա­րօ­տը, որով կամրջ­ւում են մեր հո­գի­նե­րը եւ բռունցք­ւում է մեր կամ­քը: Ու­ղե­ղի մոր­մո՞ք է սա, թէ՞ նպա­տա­կա­մէտ երա­զանք, որ մշտա­պէս վառ է պա­հում վե­րա­դար­ձի յոյ­սը: Կը գա՞յ արդ­եօք այն օրը, երբ մեր` ար­դէն դա­րա­ւոր երա­զան­քը կը փոխ­ուի:

Ամէն առա­ւօտ արթ­նա­նա­լիս երե­ւան­եան իմ բնա­կա­րա­նում, որ գտնւում է կա­յա­րա­նա­մերձ հրա­պա­րա­կի մօտ, վա­զում եմ դէ­պի պա­տու­հա­նը եւ բա­րե­ւում արե­ւի առա­ջին ծի­րա­նա­գոյն ճա­ռա­գայթ­ներն իրեն թագ արած Արա­րա­տին, նա­եւ Սա­սուն­ցի Դաւ­թին, որի քա­րէ ար­ձանն ամէն պահ պատ­րաստ է յաղ­թա­կան հար­ուա­ծի: Հա­յե­րիս հա­մար ամե­նա­սուր­բը, ամե­նա­գե­ղե­ցի­կը, ամե­նա­սի­րե­լին վե­հա­շուք Արա­րատ լեռն է: Ան­բա­ցատ­րե­լի ուժ ու սրբու­թիւն կայ մեր լե­րան մէջ: Իւ­րա­քան­չիւր հա­յի ամե­նա­բաղ­ձա­լի ցան­կու­թիւնը` Արա­րա­տի գա­գաթ բարձ­րա­նալն է: Նա­մա­նա­ւանդ, որ այն­տեղ` բարձ­րունք­նե­րում, յա­ւեր­ժա­կան ձիւ­նե­րի մէջ, թաղ­ուած է մեր մեծ հայ­րե­նա­սէր բա­նա­սեղ­ծի` Յով­հան­նէս Շի­րա­զի սիր­տը, ըստ իր կտա­կի:

Աւետ­եաց երկ­րի կա­րօ­տը 2004-ին հայ­րի­կիս տա­րաւ դէ­պի իր նախ­նի­նե­րի եր­կի­րը: Իր հոր­դո­րով, նա­եւ ծով դար­ձած կա­րօ­տով լցուած, այս տա­րի ես էլ մեկ­նե­ցի ուխ­տագ­նա­ցու­թեան: Հա­յաս­տա­նի եւ աշ­խար­հաս­փիւռ հա­յե­րի զա­ւակ­նե­րի խմբի հետ սկսե­ցինք մեր ճա­նա­պար­հոր­դու­թիւնը:

Կար­սը տես­նե­լուց յե­տոյ մեկ­նե­ցինք եւ երե­կոյ­եան հա­սանք Բա­յա­զիտ: Վաղ առա­ւօտ­եան մի անն­կա­րագ­րե­լի արե­ւա­ծագ էր: Արեւն իր առա­ջին շո­ղերն էր ար­ձա­կել Սի­սի ետե­ւից եւ երե­ւում էր Արա­րատն իր ողջ վե­հու­թեամբ: Այդ­պի­սի գե­ղե­ցիկ արե­ւա­ծագ ես չէի տե­սել:

Նա­խա­ճա­շից յե­տոյ յա­ջո­ղու­թիւն­ներ մաղ­թե­ցինք Արա­րատ բարձ­րա­ցող տաս հո­գի­նոց խմբին` ակն­կա­լի­քով, որ երեք  օր յե­տոյ ըն­դու­նե­լու ենք նրանց յաղ­թա­կան վե­րա­դար­ձը: Այդ պա­հուն մնա­ցող­նե­րիցս  իւ­րա­քան­չիւ­րը կար­ծես իր հո­գու կա­րօ­տը փո­խան­ցեց բարձ­րա­ցող­նե­րին, որ իրենց հետ պիտի տա­նէ­ին դէ­պի մեր պա­պե­րի երկ­րի բարձր­եա­լը` Արա­րա­տի գա­գա­թը, որը կեդ­րոնն է մեր մի­աց­եալ հայ­րե­նի­քի:

Մինչ նրանք կը վե­րա­դառ­նա­յին` մենք  շա­րու­նա­կե­ցինք ճա­նա­պար­հը Արեւմտ­եան  Հա­յաս­տա­նի քա­ղաք­նե­րով եւ գիւ­ղե­րով: Եղանք Մու­շում, Էրզ­րու­մում, Պիթ­լի­սում, Վա­նում, որ­տեղ էլ դի­մա­ւո­րե­ցինք լեռ­նագ­նաց­նե­րին եւ մի­ա­սին շա­րու­նա­կե­ցինք մեր ճա­նա­պար­հը դէպի Իգ­դիր, Ար­տա­հան, Սա­րի­ղա­միշ, Կարս, Անի:

Լե­ւոն Գրի­գոր­եա­նը մեզ, որ­պէս սուրբ մա­սունք եւ ամե­նա­թան­կա­գին նուէր, մի-մի փոք­րիկ քար էր բե­րել Արա­րա­տի բարձ­րունք­նե­րից:

Արա­րա­տի գա­գաթն էին բարձ­րա­ցել ինը: Հե­տաքրք­րա­կանն այն էր, որ Ա.Մ.Ն.-ի Նիւ Ճըրզիի նա­հան­գից եկած 65-ամ­եայ Վա­չէ Վար­ժա­պետ­եա­նը` երկ­րորդ ան­գամ էր մաս­նակ­ցում, որ յաղ­թա­հա­րի 5165 մ. բարձ­րու­թիւնը, ցա­ւօք 4300 մ.-ի վրայ թթուած­նի պա­կա­սին, մթնո­լոր­տա­յին ճնշման մեծ տար­բե­րու­թեա­նը չդի­մա­նա­լով, նա ստիպ­ուած է եղել վե­րա­դառ­նալ: Վա­չէն ամե­նա­տա­րեցն էր խմբում եւ ինքն իրեն գե­րա­զան­ցել էր եւս մի քա­նի տասն­եակ մեթ­րով: Նա վճռա­կան է, որո­շել է կրկին գնալ եւ նուա­ճել գա­գա­թը:

Խմբում ամե­նա­ե­րի­տա­սար­դը 26-ամ­եայ Հայ­կուշ Յա­կոբ­եանն էր` Հո­լան­տա­յից: Նա սո­վո­րում է Թիլ­պուր­կի հա­մալ­սա­րա­նում, նա­եւ աշ­խա­տում է ապա­հո­վագ­րա­կան ըն­կե­րու­թիւ­նում: Ըն­տա­նի­քը Հո­լան­տա է տե­ղա­փոխ­ուել 2000-ին Հա­յաս­տա­նից: Նուրբ, հա­ճե­լի ար­տա­քի­նով մի աղ­ջիկ, որ մտա­ծել ան­գամ չէ­իր կա­րող, որ  կը նուա­ճի գա­գա­թը: Իսկ նա չոր­րորդն էր բարձ­րա­ցել: Ար­դէն Երե­ւա­նում, ես հար­ցերս ուղ­ղե­ցի Հայ­կու­շին:

“Սի­րե­լի Հայ­կուշ, դուք այդ­քան նուրբ կա­ռուց­ուած­քի տէր աղ­ջիկ, ինչ­պէս որո­շե­ցիք, որ պի­տի իրա­կա­նաց­նէք այդ­պի­սի դժուա­րին մի վե­րելք դէ­պի Արա­րա­տի գա­գա­թը, չնա­յած բո­լո­րիս մէջ էլ կայ այդ ան­յաղ­թա­հա­րե­լի ցան­կու­թիւնը“:

“Չորս տա­րի առաջ կար­դա­ցի հո­լան­տա­ցի Ֆրանք Վես­թեր­մա­նի “Արա­րատ“ գիր­քը, որ­տեղ նա պատ­մում էր, թէ ինչ­պես է ին­քը բարձ­րա­ցել Արա­րատ լե­ռը: Հայ­րե­նա­սի­րու­թեան թէ­կուզ մի չնչին պա­կաս ես չու­նեմ, մտա­ծե­ցի` ինչ­պէս է, որ այս հո­լան­տա­ցին կա­րո­ղա­ցել է բարձ­րա­նալ մեր նուի­րա­կան սա­րը, իսկ ես, ինչ է չե՞մ կա­րող: Այդ ժա­մա­նակ մաս­նակ­ցե­ցի ուխ­տագ­նա­ցու­թեա­նը դէ­պի Արեւմտ­եան Հա­յաս­տան եւ մենք էլ, ինչ­պէս դուք այս ան­գամ, ճա­նա­պար­հե­ցինք եւ ըն­դու­նե­ցինք Արա­րատ բարձ­րա­ցող­նե­րին: Զրու­ցե­ցինք, ոգե­ւոր­ուե­ցինք եւ ես որո­շե­ցի լրջօ­րէն պատ­րաստ­ուել: Ամե­նա­կա­րե­ւո­րը ֆի­զի­քա­կան պատ­րաստ­ուա­ծու­թիւ­նից առաջ` հո­գե­պէս պատ­րաստ­ուելն էր: Դրա­նից յե­տոյ սկսե­ցի շա­բա­թը 2-3 ան­գամ վա­զել 5-10 քլմ: Աս­տի­ճան­ներ էի բարձ­րա­նում, սո­վո­րե­ցի ճիշտ շնչել, դա ինձ շատ օգ­նեց:  Ար­տա­շա­տում մօ­րաք­րոջս տանն էի մնում եւ մարզ­ւում: Եր­բեմն, երբ շատ էի յոգ­նում, նա­յում էի վե­հա­շուք Մա­սիս­նե­րին եւ ինքս ինձ ասում. “Հայ­կո՛ւշ, դու այս ամենն անում ես այս գե­ղեց­կու­հու հա­մար“:

Իսկ ֆի­զի­քա­պէս եւ հո­գե­պէս պատ­րաստ լի­նե­լուց յե­տոյ, վախ չկա՞ր ձեր մէջ, իսկ եթէ յան­կարծ չկա­րո­ղա­նամ…

Դժուա­րու­թիւնը զգա­ցի առա­ւօտ­եան, երբ Բա­յա­զէ­տում հիւ­րա­նո­ցի պատշ­գամ­ից տե­սայ Արա­րատն իր ողջ շու­քով: Այդ ժա­մա­նակ մտա­ծե­ցի. “Ի՜նչ բարձր է, իսկ եթէ չկա­րո­ղա­նամ բարձ­րա­նալ, բայց մի­եւ­նոյնն է, բարձ­րա­նա­լու եմ, յա­նուն իմ գե­ղեց­կու­հու, որ այս կող­մից էլ գե­ղե­ցիկ է“:

Սկսե­ցինք վե­րել­քը: Առա­ջին ճամ­բար` 3200 մ. հաս­նե­լիս խո­շոր քա­րեր էին, յե­տոյ երկ­րորդ ճամ­բար` 4200 մ., աւե­լի խո­շոր քա­րեր էին եւ մի զու­լալ գե­տակ էր հո­սում: Ճա­նա­պար­հը գնա­լով բար­դա­նում էր, դժուա­րա­նում էր բարձ­րա­նա­լը: Սփո­փան­քը, շնչա­ռու­թիւնդ պա­հող գե­ղեց­կու­թիւնն էր, երբ ամ­պե­րը արագ անց­նում էին քո վրա­յով: Գի­շե­րը ժա­մը 2:30-ին սկսե­ցինք բարձ­րա­նալ: Ցուրտ էր, երբ մի փոքր կանգ էինք  առ­նում, սառ­չում էինք, թթուած­նի պա­կասն էլ զգաց­նել էր տա­լիս, կար­ծես գլուխդ սեղմ­ւում էր, ցա­ւում: 4500 մ.-ի վրայ ար­դէն սրտխառ­նոց սկսուեց բո­լո­րիս մօտ: Վատ էի զգում եւ պահ եղաւ, որ մտա­ծե­ցի ետ դառ­նա­լու մա­սին: Բայց նո­րից ներշնչ­ուե­լով, որո­շե­ցի, որ ո՛չ, ես պի­տի հաս­նեմ նուի­րա­կան գա­գա­թին: Շա­րու­նա­կե­ցի առաջ շարժ­ուել եւ առա­ջին­նե­րից մէկն էի, որ հա­սայ: Օդը կար­ծես թե­թե­ւա­ցաւ, սկսե­ցի լաւ զգալ, դա 4800 մ.-ի վրայ էր, տե­սա­րա­նը հի­աս­քանչ էր: Ներ­քե­ւում Բա­յա­զիտն էր երե­ւում, Պարս­կաս­տա­նի սահ­մա­նա­մերձ մա­սը, Արա­րատ­եան դաշ­տը, իսկ եր­կին­քը աստ­ղա­զարդ էր, այդ­պի­սի գե­ղեց­կու­թիւն ես եր­բեք չէի տե­սել: Երե­ւում էր Սի­սը, իսկ Մա­սի­սի վրայ լոյ­սե­րով բարձ­րա­ցող մեր  ար­շա­ւա­խումբն էր: Երբ 5 մեթր բարձ­րու­թիւն էր մնում, ես սայ­թա­քե­ցի եւ մի տաս մեթր իջայ ցած, ոչ մի ցաւ չզգա­ցի, բայց յուզ­մունք, ու­րա­խու­թիւն խառն­ուել էին իրար եւ ես սկսե­ցի լաց լի­նել, նո­րից բարձ­րա­ցայ ու հա­սայ գա­գա­թին: Առա­ջի­նը Բագ­րատն էր բարձ­րա­ցել, յե­տոյ Լե­ւո­նը, Զա­րեհն ու ես:

Երբ հա­սանք գա­գա­թին, քա­մին մի­ան­գա­մից կտրուեց, Արա­րա­տը գրկա­բաց ըն­դու­նեց մեզ: Ես նստե­ցի եւ չէի կա­րո­ղա­նում հա­ւա­տալ, որ խմբի հետ հա­սել եմ սուրբ լե­րան  գա­գա­թին: Մենք հա­մայն հա­յու­թեան նուի­րա­կան Արա­րա­տի գա­գա­թին էինք, Արեւմտ­եան եւ Արե­ւել­եան Հա­յաս­տա­նի սահ­մա­նագլ­խին եւ մեզ հետ էր վե­հօ­րէն ծա­ծա­նուող մեր եռա­գոյն դրօ­շը:

Խառն­ուել էր իրա­կանն ու անի­րա­կա­նը: Կար նա­եւ թթուած­նի պա­կա­սի ազ­դե­ցու­թիւնը մարդ­կա­յին բա­նա­կա­նու­թեան վրայ: Երե­ւա­նը չէր երե­ւում, լե­րան ներ­քե­ւի մա­սը մշու­շի մէջ էր: Յե­տոյ փո­թո­րիկ էր սկսուե­լու եւ մենք պի­տի իջ­նէ­ինք:

Վե­րա­դարձն ար­դէն մի եր­կար ճա­նա­պարհ էր, ան­դա­դար քայ­լել էր պէտք: Քսան ժամ քայ­լել ենք դէ­պի ներ­քեւ, որից միայն եր­կու ժա­մը մի փոքր դա­դար­նե­րով: Իջ­նելն էլ իր դժուա­րու­թիւն­ներն ու­նէր, չէ­իր տես­նում, թէ որ­տեղ ես ոտքդ դնում, արդ­եօ՞ք յու­սա­լի է, թէ­ ոչ: Իջ­նե­լիս ապ­շել էի, թէ ինչ­պէ՞ս ենք մենք գի­շե­րով բարձ­րա­ցել, վտանգն ամէն պա­հի կար, կա­րող էիր սայ­թա­քել եւ վնաս­ուել“:

Իսկ ինչ­պի­սի՞ն են զգաց­մունք­ներդ հի­մա, երբ յաղ­թա­հա­րել ես դժուա­րու­թիւն­նե­րը եւ Արա­րա­տի գա­գա­թը նուաճ­ուած է:

Իջ­նե­լուց յե­տոյ, մէկ շա­բաթ ես կար­ծես օդում լի­նէի, նա­յում էի Արա­րա­տին եւ մտա­ծում, արդ­եօ՞ք ես հա­սել եմ, եղել եմ գա­գա­թին: Ինձ թւում է, թէ դա երազ էր, մի անո՜յշ երազ: Հի­մա ար­դէն կա­րօ­տում եմ այդ ամէ­նը եւ ամէն ինչ կ՛ա­նէ­ի, որ նո­րից այդ դժուա­րու­թիւն­նե­րով անց­նէի եւ հաս­նէի գա­գա­թին:

Վա­չէն, Հայ­կը եւ ես որո­շել ենք յա­ջորդ տա­րի Ահո­րա գիւ­ղը գնալ, դա Մա­սի­սի վրայ է, Հա­յաս­տա­նի կող­մից, այդ­տեղ կիրճ կայ, որ­տեղ հար­թա­վայր է եւ պահ­պան­ուած է գե­ղե­ցիկ վայ­րի բնու­թիւնը: Գու­ցէ Սի­սը բարձ­րա­նանք, գի­տե՛մ, դա շատ աւե­լի դժուար է: Չնա­յած, եթէ կայ հայ­րե­նա­սի­րու­թիւնը, ամէն բար­ձունք էլ կա­րե­լի է յաղ­թա­հա­րել:

ԵՐԵՒԱՆ