ԴՐՕՇԱԿ
Խմբագրական
Շատերս երեխաներ էինք, երբ մեր «վեթերան պապերը» դրուագներ էին յիշում երկրորդ համաշխարհային պատերազմից: Մանուկներիս համար ձանձրալի էր ականջ դնելը ինչ որ պատմութիւնների, որ այլեւս գլորուել էին հազար տարուայ յիշողութիւնների անդունդը: Ներկայիս հեռաւորութիւնից մանկութեան այդ տարիները աւելի հեռու չէին անցած աշխարհամարտի ծխացող շնչից, քան այսօրուայ հեռաւորութիւնն է Ղարաբաղեան շարժման իրադարձութիւններից: Բաւական է, սակայն մի պահ վերյիշելը 88-ի եւ դրան յաջորդող տարիների փոթորկոտ օրերը եւ արիւնը սկսում է ջերմանալ երակներում, պատկերները յաջորդում են իրար, կարծես երեւակւում են երէկուայ իրականութիւնից:
Իհարկէ նաեւ այն տարբերութեամբ, որ ղարաբաղեան պայքարը իրապէս մեր պայքարն էր` մեր հողի վրայ:
Ճիշտ է, որ երեւոյթները ամբողջականօրէն ընկալելու համար անհրաժեշտ է հեռուից նայել դրանց: Վստահ եմ, որ գալիք ժամանակներում աւելի բարձր գնահատականներ են տրուելու հայութեան այն մեծ սխրանքին, որն այլեւս արձանագրուած է, որպէս Ղարաբաղեան ազատագրական պայքար: Անհերքելի փաստ է, որ երբեմնի ամենահզօր կայսրութեան մէջ հայ ժողովուրդը ոտքի ելաւ ազատագրելու համար բռնակցուած հայրենիքի մէկ հատուածը: Եւ սա այն պարագայում, որ հալածանքներով ու ջարդերով պարտադրուած գաղութացման դէմ ընդվզման ցանկացած փորձ , անցած 7 տասնամեակներին, պատժուել էր դաժան կերպով:
Տեղի ունեցած գիտակցուած խենթութեան կշիռը որոշելու համար անուղղակիօրէն համեմատենք այն նոր ժամանակների նմանաբնոյթ շատ օրինակների հետ, երբ այլ ժողովուրդներ ձգտում են անկախութեան, բայց երբ պարզւում է, որ ճանապարհը փշոտ է բացայայտւում է, որ այդ հանրութիւնները ոգով պատրաստ չեն հնարաւոր փորձութիւններին:
Իհարկէ 88-ի Փետրուարին Ստեփանակերտի ու Երեւանի հրապարակները հեղեղած մարդիկ նոյնպէս աղօտ պատկերացում ունէին գալիք դաժան քննութեան մասին, բայց կեանքն ապացուցեց, որ հայ մարդն անցնելով յիշողութիւնը, պատմութիւնն ու ինքնութիւնը մոռացութեան տալու չէր դարձել, այլ, մնացել էր տէրը իր ճակատագրի ու ժառանգը նախորդների դատի եւ պայքարի: Հայ ժողովուրդը Արցախեան պայքարն ընդունեց, որպէս փորձութիւն , որը միմիայն յաղթանակով կարող էր աւարտուել, ոչ մէկ մարդ չէր մտածում, թէ կռիւ է եւ կարող ենք նաեւ պարտուել: Հաւանական պարտութիւնը կը լինէր վերջի սկիզբը, իսկ յաղթանակը պարտութեան անիւը ետ պտտելու պատմական անկրկնելի հնարաւորութիւն` այս էր մտայնութիւնը եւ սրանից էր բխում անայլընտրանք հետեւութիւնը:
Փլուզուող կայսրութիւնը հնարաւորն արեց վիժեցնելու համար ազգային հարց կոչուած այն հրաբուխի ժայթքումը, որի վրայ, ըստ էութեան, նստած էր ինքը: Բայց հայութիւնն անդրդուելի էր իր անայլընտրանք վճռի մէջ: Հակառակորդը ազատագրական պայքարի դէմ ելաւ կայսերական քաղաքականութեան հովանաւորութեամբ, ռազմական հակամարտութեան դիրքեր բերեց թուրքերին, թալիպներին, չեչեններին` վարձկան մասնագէտների, դիպուկահարների եւ ուրիշների` հայկական կողմի կորուստները աճեցին, բայց կամքը չկոտրուեց: Խորհրդային Միութեան փլուզումից յետոյ ներքին հակամարտութիւնը ընդունեց միջազգային բնոյթ, ենթակայ դառնալով անկախական շարժումներից խրտչող միջազգային ուժերի հակադարձումին, բայց մտադրութիւնները չփոխուեցին եւ չեն փոխել անգամ ձգձգուող եւ անպտուղ բանակցութիւնները: Հայ ժողովուրդը յաղթանակին հաւատում էր այն ժամանակներում, երբ Արցախեան փոքրիկ կղզեակը մեկուսացուած էր 7 միլիոնանոց Ատրպէյճանի շրջափակման մէջ, երբ ռումբերի պայթիւնը արձագանքւում էր նկուղներում ապաստանած ժողովրդի ականջներում, հետեւաբար վերջնական յաղթանակի հարցում կասկած չպէտք է լինի այսօր:
Հայ ժողովուրդը թանկ վճարեց Արցախեան մարտահրաւէրի համար, սակայն այդ մարտահրաւէրի գինը այսօրուայ հզօրացող Արցախեան միջնաբերդն է, իր խաղաղ-ստեղծարար գոյակցութեամբ: Արցախեան զանգը հնչել էր ողջ հայութեան համար եւ հայութիւնը որպէս մէկ ամբողջութիւն արձագանքեց ու շարունակում է արձագանքել նոր զարթօնքի ղօղանջներին: Հետեւաբար եւ մեր բոլորինն է յաղթանակը ` մերն, է 30-երորդ տարեդարձի ազգային մեծ տօնը: